Prěni spěw
1Na šěsćdźesato do žnjencowej žno mi kosy z najrjeńšim
zarěča brus. Pak za hólca, za hospodarja šće tola
njepomnju krasnišich žnjow, zo by bjez komdźenja mi štož lětsa
wšo šlo zasobu. Što tola do běhanja bě mi druhdy
na syna, na wotawy! Dźěn po cyłych dnjach smy mi často
pospochi wobroćeli, roztřasowali, zo by někak
do kopjenow so nam hodźalo nož, a čwaki najtolstše
rozkopali. Wuwalaneho nimo teho pak skotej
njecha šće so, a kruwy, kiž ze spěšnišim tola hewak
padaju do syna, na natykane nam ze synom rěble
ruja. Zo njećěri na dejwo, njemóžemy drje so dźiwać,
kiž wucyrowane dźě je na dešću dočista wšitke.
Lětsa pak njemějachmy nade někotre lěta najmjeńšej
hary ze synom; bjez kopjenja žno bě doschnyło same
a je wonjate ze zelenym mi wšitke štož ruta.
Pak tež na žitne žně so wšo woprawdźe čini z najrjeńšim:
Po njebjesach ani mróčalki njej', kiž na dešć by było,
a wobroćil so na to šće wětřik na ranje z ranja:
To wšo pokazuje pak mi na stajne wjedro najrjeńše.
Zažnišeho juž nawozyli su sej wjesnjenjo tójšto
do bróžnjow. Njepřeměni-li so wjedro, mi zornjatka lětsa
njewurosće. Wšo dom sebi zebjerjemy nimo teho
z prócu najlóšej. -- Nó, njeporěča ha nam Michał, zo zašo
wupřehnje dźens, zo spřihotował by sej na popołdniše
wšo? Dźěn započeći juž mi z popami na Jarkach chcyše.
Na to wšak njemóžemy tola hladać na wótrym słóncu,
su swój wustale čas abo njewustale, su-li jeno
suche. Dźens po snědani pobył sym na Jarkach, na nich
z hromadarni žno so ze snopa sypa, masaš-li z ruku
krućišo do kłosow; přesušene su mi wěsće najlěpje.
Zo njeby tola wuroniło nimomčry so zorna,
njebudźe čeledź mi ze snopami směć přejara mjetać.
Nětk pak nawróćili su so zwjetša žno wjesnjenjo z polow,
wšak tež před chwilku wozwoniło žno je połodnjo mi tež.
Michała we hłubokim pak šće puću njemóžu nihdźe
wuhladać. Juž ze starosću so mi napjelnja hrudź, zo
do njezboža traš, ze skotom přehladawši sebi z něčim,
přišoł Michał; wšak wutrobitej přejara stej konjej,
a nihdy njesměš jeju pušćić nic na chwilku z wočow.
Rěč porěčal bě tajkule na ławce pod lipu na mać
nan, wuznawši so wšón, štož we wutrobje so 'mu zroji.
Ptačk, nasłuchawši ze wćipnymaj jemu wóčkomaj słowam,
popjerchny nětk a, ćikotajo sebi z ćikotom wjes'lym,
z haložki na halžku zlětowaše, dóńž na wjeršku njebu
ze spěšnišim, a spěw jemu tu wuwi so z najrjeńšim
ze šije. Z łopjenatej sebi lipu wětřik najcuńši
pišpotaše; ji za kćenjemi wjelebělymi skradźu
nož pohladowachu zakryte zelene lisća.
Kćenje bě na kćenju; po cyłej wsy njekćěješe tež pak
lipy połnišej. Na ranju předewšěm wónje najmilše
rozsyłaše jim po wšitkich wokolnosćach. Wjelespěšne
pčołki so duž tež njehibachu nihdy na swěće wot njej,
nastajnosći wokoł njej sebi zynčachu, brinčachu mnohe.
Pod lipu powědataj sebi staršej Michała z pola
hladaštaj. Do nanowej žno bě hrudźe stupiła starosć
wo njeho. Ze skřidlenym jemu stowom wotmołwi mać pak:
"Jeho dla mi nječiń sebi starosće, wěsće ma winy,
zo dojěł šće mi do dwora njej'. Wšak na pohončistwo
wusteja so, zo mjez hólcami kotowokoło nima,
kiž by wujězdźować so mi z nim móhł. Wotohi wodźić
z wušiknymaj tola rukomaj za dźěćace žno sy dny sej
Michała nawučił. Při konjomaj dźě bě wěčnje najradšo.
Konjomaj pak zašto je to, myslu sej, ćělčkanje samo.
Na šłowo posłuchatej jemu čornikaj. Do druhich rukow
pak njeda do wěčnosće mi wotežki ze swojich rukow,
pře čornikaj tola we wutrobje nimomčry so boji,
zo njeby so 'mu wot cuzeho traš někajkej křiwdy
stało lubuškomaj. Tehodla sej starosće nječiń!"
Dorěča. Do nanowej běchu hrudźe tróšta najmilšoh
słowa maćerine zawčle; 'mu starosće trochu
rozpjerchnychu. Pak ze spěchom praji ji skřidlene słowa:
"Po hórce do wsy pozběhuje so mi mróčalka próšna,
pohladaj ty, wšak na woči juž njejsym jara kmany
a njemóžu to rozeznawać, hač Michał to njej' naš!"
Wobroćiwši so po nanje mać a na čoło ruku
wuzběhnywši, zo by njekalalo jej smudžate słónco,
wotmołwi ze spěšnišim jemu, stowo zjewiwši tole:
"Balocarjec su karlowje. Su dosyc drje mi chcyli
zahon, zo přečakali su sej poł dnja; do dźěta hewak
wšak njejsu mi najbóle; najposledniši dźě su wččnje
ze wšitkim. -- A hlej, wo kowarnju so mi farar a wučer
runje nawinyštaj. Pola naj drje na chwilku tola
zastanjetaj. Snadź porěčaloj staj mi z Michałom wonka."
Dorěča. Taj pak, překročiwši rjany kamjentny móst juž,
po puću nětk wustupowaštaj, zo by wokřewit chłódk jej,
kotryž před dworom porodźeštej rjenje zrosćenej, šwižnej
topolaj z lipu. Na topołomaj so škórcy, hdyž chwata
z motyku na ramjenjach wjeledźěławy z wječora rólnik
z pola, hdyž za zelene žno je hory so schiliło słónco,
hromadźeja. Jim wo křidleško so najrjeniše křidło
tłóči; na halozach je jim na nóžce nóžka najbělša;
pysk jedyn při druhim wokošuje so jim ze žołtym pyskom;
šija na šiji; pjerka so přeměnjeja jim štož somot
na słónčnych pruhach najposlednišich. Zesydałe takle
po topole su so před dworom; wjeršk wšón pod nimi stona.
Powótřejo nětk pyski sej, přihotuja so wšě na bój,
zhladujo na wjeršk, na krala, kotrohž hatžka najwyša
koleba, naduwajo so, zo muž wuzwolił ju sebi
wosebniši. Nětk ze šije zwuk wuwě 'mu, a zdobom,
napjelniwši sebi hordia najpołniše, po štomje wšitkim
fifola z luboznišim, zo so po wsy rozlěha radosc.
Do stupa pohonješe sebi nastajnje wučerja farar,
kiž dostupać 'mu njemóžeše nihdy na swěće za nim.
Zwotnazdala žno so postrowještaj prawje po serbskim wašnju
ze staršimaj. Mać poskočiwši jimaj napřećo dźěše.
Hdyž běštaj posydnytoj so a wudychaioj so zas trochu
pod lipu, mać wopraša so ze skřidlenym jeju słowom:
"Njejstaj porěčatoj abo widźatoj Michała našoh
na polu? Wozwoniło žno je połdnjo; z role pak njej' šće
přec. Nimo teho šće popowěda nam do přahowanja
při snědani, zo dopotdnja dźens wupřehnje zašo,
wotmysliwši sej, po wobjedźe hnydom počeći dom brać.
Duž počina mi we wutrobje žno so nanowej starosć
rojić, zo při włóčenju so spačiło ze skotom něšto
Michałej. Tež wobróć nihdy na swěće bojosće ja so
njemóžu juž; tuž potróštujtaj naju z powěsću dobrej!"
Dowurěča. Pak ze skřidlenym so jej wopraša słowom
wučer, kiž zdowutrěwai bě sej runje mjez woči pót jim:
"Na kotry kónc wujěł ha je do polow na rolu Michał?"
Mać wotmołwi 'mu ze spěšnišim na to ze słowom tymle:
"Na Kročicach zady wódnika syje při puću rěpu
do popow, zo njeměł by nam ze sywom na hłowu wšitko."
Wobroćiwši so na staršej, farar zarěča takle:
"Potajkim njemóžachmoj wamaj na polu Michała widźeć:
Runje z nawopačnej smój so strony po puću wjesnym
do wsy nawróćiloj. Tola na swěće nječińtaj mi pak
wo Michała sej starosć! Do pohončistwa najkmańši
wěsće je Michał a z njerozomnym tola njej' mi juž dźěsćom,
kiž by njewědźało wokoł skotu bywać a z ruki
tež njeda do wěčnosće sej nikom wotežki wuwić.
Byštej-li, naplóšawši so 'mu něčoh, woprawdźe konjej
ćek'łej, byštej mi přiběžałej tola dom runu šćežku.
A přišoł by-li do škody Michał, by zawěsće něchtó,
dohladawši so na to, z njezbožownej pola was juž
powěsću był. Wšak ze žnjencami so mi, ze žnjencarkami
hibaju hona, zo porubali běłobłyskatu pychu
bychu a do popow zestajeli rjenjektosate snopy.
Duž njedajtaj mi we wutrobach sebi starosći tola
wo Michała zaryć! Wšak dodźětaći chce najskerje
dopołdnja swoje dźěło; dźě z hospodarjom je mi Michał
ctźělawym, kiž je při dźěłe do ródnosće mi najwjetšej."
Dorěčawši bě staršimaj do wutrobow wjelemiły
měr zašćěpił, zo wustupichu z njeju starosće wšitke
wo Michała. Jim dopomniwši so tež na tyzku wučer
wućeže ze zaka nětk -- do wěčnosće bjez njeje bywać
njemóžeše. Jom nastajnje ze statokom bě najlubša
w zaku. Zhotowawši so, najprjedy chwataše do njej;
paćer wuspěwawši, ducy do łoža załoži w ni šće
raz. -- Nětk do lěweje sej ju ruki z praweje wozmy,
posměwkujo so z najmilšim, na wččko klepajo swětłe.
Zwupřimawši sej ju z lěwicu, na nju potłóči z palcom.
Z tyzki wotewrjenej žno 'mu srěbaše wóń nade wšitke
cuniša do nosa znajerskeho. Směwk spokojny wukćě
po wobliču jom wšěm, a do prawicy ju zas na to
přesydliwši, poda derjedostojnemu pak najprěnju
šćipku duchownemu, pak nanej Wićazec po nim,
po nanje maćeri tež, rad požortujo sebi ze wšěm.
Palc a pokazowar pak najposlednišom jemu nětko
njeseštej šćipku do nosa chcyjateho, nimoměry
mócnišu. Dowučakać ani njemóžeše, zo by zašła
do nosa -- porstaj dodźeržeštej no ju při samym, kotraž
žedźeše po nosu, třepotajo wša ze žadosćemi.
Mjezwoči zwutrčwawši so, jim dźeše skřidlene słowo:
"Z wjesołosću so mi přeliwa hrudź, kiž na polach widźu
žnjencarjow hanjeć ze spesnisim. Tola nuzn oty tajkej
ze syčenjom šće njebyto za mnje štož po honach lětsa.
Wšo drje dohromady je jim na hłowu přišto, zo sami
njewědźa, na kotry kónc bychu nastajili so najprjedy.
Horcy po spalenych so jim wobličach z rynkami liwa
pót; nimo teho šće njepozběha so najmjeńšeho wbohim
wětřička, kiž krjep zwukošował by jim z wobliča horcoh,
zawěwajo. Tola hiós je jim wšón dorostl nanajrjeńšo,
a duž, njedźiwajo ani na pót, ze spěchom wjes'łym
do dźěła pohonjeja mjezy sobu so žnjencarki, žnjency.
A čim rjeńšo so z błyskotatym jim wěncuje potom
čoło, ćim wjeselšo hrudź poskakuje, mysličku jasnu
porodźejo, zo po swjatoku šće sej žnjencarki, žnjency,
hdyž juž po wjesotych je so honach z křidłomaj z njebjes
nóc jim wupřestrěła, wjelelubozne po puću do wsy
spěwy zanošeja, nade wšón staw lubujo burski."
Dorěča. Nan pak wułušćeše te skřidlene słowa:
"Staw ma na swěće bjez wuwzaća swoje křižiki kóždy,
do dźěła měwać krućišeho ze spěšnišim drje ma ze wšěch najbóle
bur so mi; ze schadźacym dźě žno słóncom do polow chwata,
z mrějatym dom hakle; dodźěłane nihdy na swěće njej' jom
swjatk a pjatk; tola ze žanym njewurunał by so wěsće."
Tak rozrěčowachu so ći třo. Wšak do dwora jim bě
mać zašła. Jeje hrudź rozradowana bě najbóle.
Do jstwy doběžawši, sebi z polcow pórclinowy taler
wza, kiž zestajane so ji błyšćachu po polcach wulkich
při durjach. Kluč potom sebi ze sćěny do suknje tykny
pinčny. Do brjoha na zahrodu spody bróžnje bě pinca
hłuboko wukopana. Jeno dopotdnja so jim słónco
staješe na nju; spřehrěwato šće najsylniše słónco
jej njebě. Posypala po ródnosći swojej mać bě
z pěskom ju přez cyłe, na přihódnym wšo steješe měsće.
Po dołhosći pak wostajiła bě sej mału no chódbu
wosrjedźa, zo z tym nadobyła by najwjac sebi ruma
a zo puć by zawlečeny tež přespěšnym dźowkam
njebyi. Po woběmaj so ji sćěnomaj při durjach wulke
cydźenki naduwachu, hač na kromy ze słódnym młokom
napjelnjene wšě. Při durjach ze statokom bě najwjetši
ze wšitkich hornc, wobwity wšón přez cyte ze sylnym grotom.
Do njeho ze smjetancu wšu smjetanu zběraše mać. Ji
běše najlubši, dźě za stareho žno bě hospodarja
smjetanu zezběranu wjele lět juž ze swěru stajnej
hospodował. Duž ze słužby njemóžachu jeho tola
na stary dźeń wuhnać. Nětk po wobliču so najmilši
maćeri wuliny směwk. Wšak zestajane bě ji wšitko
po pincy po ródnosći. Nade wšěch bě wo domje do njej.
Na delni kónc dokročiwši, wza sebi hlinjanu łahej
do ruki. Tež wostać pak prózdny pórclinowy taler
njesmědźeše -- tehodla, hornc wotwodźěwši sebi wulki,
nakładźe na njón z widličkami tři twarožki žołte.
Derje přeńdźeny, tón přihodźa so na butru na chlěb.
A mać, połožiwši šće sej křinčku młodeje butry,
zaprasny durje: Do chěže doběžawši, powěsny najprjedy
kluč zas na sćěnu při polcach. Wotewrěwši rjany kamorčk
na to, zestaja na róžate sebi deńčko najrjeńše
ze škleńcow tři, zasadźene do slěbornych rjanych črónkow
nože tež wza tři. Z města bě bratr pósłał ji je wšitke,
hdyž so wudawaše. Tole wšo sebi na deńčko z chlěbom
zestajawši, nětk ze spěchom běžeše pod lipu před dwór.
Wuhladawši swoju dobroćerku, kiž přez cyłe lěto
ze zornami jej, z nadrjebjenym druhdy syćeše chlěbom,
přiběžeštej wjelespěšniwje hołb a z trawnika kokoš
ćiperkata, wokoł njej so mórajo, wjesele na nju
dakotajo a kurčo najwótřišo. Z hatka so kačka
chablowaše tež ze spěšnišim, zo by šćedriwu maćer
postrowiła. Nanajwjeselišo pak so rjećaznik na nju
zhrabowaše. Tak, wuhladawši swoju po dworje knjeni,
zwjeselichu so ji zwěrjata wšě. Mać wołajo wšitkim
chwataše z dworom, zo wokřewiloj so ji byštaj najchětr'šo
hosćej. Doběžala šće jej njebě, zawoła na njej:
"Nětk napijtaj najprjedy so, chlěbka tež sebi wzmitaj
mjechkeho a womačtaj sej šiji praskatej wěsće!
Zahrjebanu wuchowała sym ju na waju tójhdy
do pěska čerwjeneho, zo by z njej wujěł tola nichtó
njeby. Na syčenju dźě so při tužnoće wjelewulkej
mi dopić nihdy na swěće wboha njemóže čeledź.
Bjez dźiwa duž, zo nad prjedawše wjele bóle mi lěta
pře piwo dźe, zo na bleški wotćahować ani lětsa
njemóžemy. Wšak zdopijeja žno 'ho ze suda młodoh,
wustudnjene šće mi njej' ani druhdy. Bychu-li móhli
donawarić jeno piwarcy, zo bychmy do časa něšto
tun sej do pincy znawaleli, zo by čeledź znajmjeńša
wožně wokřewjala so mi nad zležanym tola piwom,
kotraž zastaraći ma mi ze. słódnym piwom najprěnja,
po mojim zdaću, so. Wotćehnjene pak na bleški piwo
lěpje wučerstwjuje. Tale doležana je mi bleška
wěsće; dźě wuběžałej žno stej dwě tola tunje, zo w pincy
zahrjebanu ju dowuchowach sej hač do dźensa na waj.
Wěsće je dobra, žno wuzběhuje so wot spody kórks."
Takle powědajo, bě na štyriróžkate blido
z deńčka postajała. Rjenje wuhibaneho jim chlěbka
nakrawajo, nětk rěčeše, zo byštaj kazanja tola
njehladałoj. Kórks wućahnywši z wjelesyčatej bleše,
znaliwa škleńcy. Ze syčatym bě to ješćom ji škleńca
napjelnjena, nic z piwom, a nanowo cyrčeše piwo
z łaheje do škleńcy. Třepotajo spody syčeštej na so
piwo a ješć. Nětk pozběh'waše běłoješćaty kop so
ze dna, na kromje zastawajo; pak wot spody nowy
přiwaliwši so 'mu kop, najprjedy jón přez kromu storči
a potom, sam přewinjeny, tehorunja so za nim
na deńčko pušći wo škleńcu, na mócniše šće so piwo
złobjo. Wuhladawši rjenjeješćate we škleńcach piwo,
so rozradowachu. Derjedostojnemu žno so knjezej
kažeše do časa chcyjadlo; rad napi wšak so škleńčki.
Karančk pozběhnywši swój, nan dźeše skřidlene słowa:
"Na dobre žně sebi, daj temu bóh, wotpijmy, zo brěčki
poskićile bychu noweje, zo dorostl by nam ječmjeń
do kłosow ćežkich. Pak z měru no wužiwajmy teho dara!"
Dorěča. To přihłosowaštaj jemu wobstarnaj hosćej
z wutrobu rad, a pozběhnywši swojej ješćatej škleńcy,
zazwoništaj wjelewjesolaj na žně ze starym nanom.
Lubozniši směwk zakćěwaše jim najwjeselšim wo rty,
a zastajiwši dosrěbachu je hač do spódnjoh dna wšě,
napoja zo jim strowjateho mjezy wšěmi najlěpšoh
njebě we škleńcach. Doležane bě to do dobra: z nosom
ćepješe wšěm. Wobroćiwši na mać so, porěča farar:
"To so, maćerka, pije; sy wuchowała mi najlěpšej
zawěsće na naju; słódnišeho njepił šće sym lětsa."
Nan pak z hospodarskim jim wužórli skřidlene słowo:
"Za hospodarja to bohaćišich njejsmy šće mi měli
žnjow, a rozradować dyrbi we wutrobje so mi kóždy,
po honach pochodźiwši, kiž wuwjeselić ani wšě so
njemóža nad kłosom dorosćenym; jim połniši z nuzu
njezezrawi. Dźěn dopochilil je so we zornje strowy
k zemi najćeši, žno wułušćejo wjelewjesole zorna.
A što do słomy! Z potačemi by so runaći móhła!
Bóh nas zawěsće ze swojim žohnowanjom nimoměry
žohnuje njedostojnych, nam kitajo před wšitkej škodu
hona najpłódniše. -- Kak bě před třomi lětami wšitko
drobnuške wo zornje zwostawalo wokoł nas, zo no poł jim
kórca dawaše kopa najsylnišeje jara husto
wjazby. Hdyž kročałku do dwora hlód potom wjelehruby
pospěchuje, to nazhonići je najzrudnišo wěsće.
Ach, potom su starosće we wutrobach wjelewulke
hospodarjam wšěm ze statokom; nihdy na swěće čłowjek
njemóže jich so dowobarać, samón spar jemu z wóčka
drěja, z najžałostnišim jeho sonom wboheho budźo.
Zrudoby po swjatoku 'ho do łoža wodźa, zo z nim so
pozběhnyłe bychu na ranje ze schadźatym zaso słóncom
na nowy bój. -- Njedaj tola do Serbow, božo najlěpši,
njezbožu stupić! Budź nad honami nam ze smilnej ruku!
Ach, tež lětsa po stronach ze žnjemi njej' mi najlěpje:
Po brózdnika, kaž wěstaj, běch tydźenja z Michałom w horach:
Ječmjeń so wšón wuwlakł ani njej', kaž nuchawki wowsy
steja -- ze sywom přečakali su sej nalěto. Žita,
załožene prawje rjenje, je zwjetša přewótre słónco
přehnało. Na smahi do dźećeła tež z wozami jězdźić
njetrjebaja: Štož wudawali njejsu, je jim nětko
wšón doschnył. Wšak njewutraju mi to na pěskach pola
jich štož na hlinach naše. Najrjeńše po niskim łuki,
na kotrychž kopjeń na kopjenju bě mi za młode lěta,
po cyłych smuhach su wupalene, zo chować b'dźe lědom
kosa so při syčenju. Pak nad pšeńcami sym so dźiwał
zróstnymi, zo no zeškodźało tola njeje jim słónco
poslednje. -- Wo hubjenstwje pola nas wšak njewěmy ničo:
Dźećeła hłójčkateho dźěn dodawać na swěće wšeho
njemóžemy ani zeleneho, a budźe-li trochu
nam z přimokowatym no, pojědźemy w prawym času
na Hanišća. Kaž lěsy su wotawy na łukach samych
po wysokim. Haj ze złotuškim porno druhim je to krajik
naš, a na swěće naposledku šće mi w Serbach najkmańšo.
Mje znajmjeńša by ze Serbow njenawabił do wěčcnosće
na cuzbu čłowjek. Dźě nad Serbami je ze škitom mócnym
bóh a ze stajnym žohnowanjom najhnadnišo čas wšón."
Tak nan popowědał bě ze serbskeje 'mu to dobrej
wutroby, wuchwalejo nade wšón kraj serbowski swój sej,
na kotryž žohnowanje z njebjes rosuje bóh wšehomócny,
kitajo lud tón ze spodźiwnym. Derjedostojny knježe,
zwjeseliwši so wšón, ty nětk dźeše jim skřidlene słowa:
"Po honach wjeselišich so wam hordźi wobrada boža
z pychu najrjeńšej na hromadkach a w błyskatych popach.
Złoćany kłós rjenjelicaty ze złoćanym so wam kłosom
postrowja, nakładźeny wšón radostny do snopa hładkoh.
Po směwatym so 'mu ličku najwjetša rozlěha radosć,
hdyž wotběrajo za syckami naše holeča čestne
do hromadki jón runaja ze serpom, ze spěwom serbskim.
Hdźe ha luboznišich je mi žnjow nad serbowske po wšěm
swěće, hdźež před kosu žnjencarjowej so pochila kłós a,
z wjesołosću wšón rozhorjeny, z rjenjeklinčatym spěwom
spěcha do popow kulowatych, ani hrozneho słowčka
njesłyšawši? Wšak žnjencarjow we dźěłe, runjež najćešim,
spěw wšěch rozwjesela z derjezmysleneje jim to hrudźe
žórlaty. Ach, štó dodźakował by so bohu, zo Serbja
do kemši, do swjateje šće su wěry mi za časy ćežke,
zo su we wutrobach tola zachowali šće sej mysl wšu
nabožensku, hdźež zahanjeja so na bójske wěcy
ze złósćemi! Pak starosćiwšo tehodla jich tež kita
bóh knjez na njebjesach. Jeho bróń bě po boku ludej
serbowskemu, hdyž njepřećeljo jom hrožachu ze wšěch
stron juž ze zahubu. Swojich Serbow bóh wšehomócny
njewopušći nihdy nanihdy, mužitosć rosujo na nich
rjekowsku. Pochowani žno su dawno do rowa zymnoh,
do procha přewobroćeni, kiž wótřachu na Serbow bróń -- a
nad Serbami šće słónco so chowa kaž za dawne časy.
Njepodali su so Serbowje, bój přebědźiwši sławnje.
Mróčna po łužiskich drje so njebjesach družachu, hrózby
porodźejo, so ze strachom zastrozi mac erna Sprjewja,
žałosćo ze Serbami, ji najlubšimi, šumješe smutna
ze Serbow ze žołmu třepotatej. Tola mróčele čorne
bóh zahna, nad Serbami po njebjesach wjelerjeńšu
módrinu wupinajo. Kaž po morju stonajo, žołmy
z wichorom roznjemdrjenym so ze złósću na kupu mału
zaběhuja, kiž skałata ze zmohow po njebju žedźi,
a ji, wo skaly zarjejiwši, rozłamane z ješćom,
ze stonatym so zas do morja waleja bjez mocy, słabe.
Tak tež hotowachu so mi na Serbow, na mału črjódku,
njepřećeljo jara husto; pak njepřećelam nimoměry
howrjatym wobaraše bóh, kitajo ze škitom mócnym.
A kaž před žnjencarjom wjelewulki chila so zahon,
tak tež njepřećeljo so sypachu ze swětłym mječom.
Dobyćerski dźak do njebjes stupaše ze serbskich hrudźow.
Wěrće mi tom: Dóńž ze serbskich hon pozběhać so k mróčnu
modlitby njepřestanu, b'dźe na wěki bóh wšehomócny
ze Serbami. Do wěčnosće jim njebjesa rosować budźa
po honach žohnowanje. Bóh kitać před wšitkim złom b'dźe
nastajnosći wšón serbowski kraj swojom serbskemu ludej."
Druhi spěw
2Kaž so po honach dowjeselić ani njemóže zróstny
kłós, wuwlečeny nad błyšćatej, wšokřewjatej rosu
na ranje, ze swětłymi so z njej krjepami po licu košo,
tak tež njemóžachu nihdy na swěće pod lipu zdobom
rozžohnować so z mysličku, kiž najkrasnišu farar,
po serbsku porěčawši tak, ze serbowskich bě jim hrudźow
wubudźil. Za swjatu wěc a za narodnosć nade wšitko
rozhorjenym najmiliša ze wšitkich hraješe mysl jim
we wutrobach. Zo nad Serbami šće je bóh wšehomócny,
začuwachu, a do časow zawróćejo swoje mysle
pominjenych, hdźež bědźachu za narodnosć wjelewulki
Serbowje bój, rozwjeselichu so wšě z hordosću serbskej.
Wotmjelčeli běchu na słowa ze rta fararjoweho
wšě so pod lipu. Mać, kiž napowědać so jim žiwa
njemóžeše, nětk zarěčawši jim, najprěniša dźeše:
"Hlejće, k Hrjeharjecom so mi braška po puću runje
mikny zhotowany: Rjany róžičkaty, trochu tuzy
bant wšak wuhladach wo wysoki jemu zmawować kłobuk,
a kij čećaty we prawicy. Njej' po cyłych Serbach
braški přistojnišoh nade njeho mi zawěsće, kotryž
do braškowstwa by mi kmaniši był. Nanajrjenišo pak so
na njoh hlada, hdyž wot kwasneho so mi zjězdźuje domu
do polow na konju rjehotatym, zo by wuprosył prawy
čas. Kwas na hłowu wuhotować drje staj mandźelskej měłoj
nětk runje na žnjach. Zwudawało žno je lětsa so něšto
dobroh po Serbach. Wot małosće šće njepomnju žiwa
na swěće kwasow štož lětsa; pak njewědomo je mi tola,
kom móhł prosyći dźens; wšak njesłyšała šće sym słowčka
nic najmjeńšoh, a powědanja je wěčnje mi hewak
po wšitkich wsach, prjedy hač staj dopadnyłoj šće mi z klětki.
Na wokolnych njejstaj nihdy na swěće farach so móhłoj
připowědać, by z přehonjenym žno to zawěsće było,
a ja wědźala. By znajmjeńša nas na pokoj braška
wostajił dźens: Nam do rukow po zahonach rjenjepyšnych
hlada dźěło, a dodźerženja mi a wotrady z Hanu
njej' potom, kiž nachodźići so mi njemóže žiwa;
nětk pak zdomowanja žno najsušiša po polach hlada
wobrada wša. Zaswěćił je ze słóncom hnadnišim na kłós
bóh, a wuroniło by so, wočakować jeli chcyli
dlěje, a ze starosće je, štož smy zebrali dom sej.
Na wjedro njemóžemy nimoměry wožně so spušćić.
Dešć je z hrimotanjom ducy, žně nam kažo najrjeńše."
Dorěča. Na brašku pospomniwši, bě zrudoby nanej
wubudźila, kiž we wutrobje so jom zběhachu rojo.
We zrudobach podnurjeny wšón, nětk dźeše jim takle:
"Lubosć radosćiwa so mi po honach wjesołych wšěch a
po wsy štomojtej na wobličach wšěm wjesnjanam miłe
swěći, stowaršena je ji spokojnosć we wóčkach ćicha.
Róžičku syck přityknje na słomjany sebi kłobuk,
darjenu wot radostnej jemu holcy, kiž ze křiwym serpom
wotběra za nim, na hromadku wotsyčenu rjabu
runajo. Lac, zešnórowany nade wšitko mi rjeńši,
serbski, přistojniši ji wutrobu po dobrym krywa.
Za lacom wuchowuje so ji połny pisany nalik,
kiž wušćipny ze zahrodki sebi pod niskim woknom.
Spěw zanoša so miły, hdyž swětla zabrinča kosa,
a potom tež wěnčk nawiwa sej holičo rado
kłóskaty, kwětkaty, hdyž přima so zas serpika swětłoh.
Rjeniši zwjazk pak zawjazuja šće mi złoćane žně, hdyž
młodźenc na reju ze serbowskim so hotuje hołčom
a wšón zbožowny do kolesa so z nim za porom čiłym
zawjerćawši, je ze swěru jima najmiliše ze wšěch.
Z płomjenitej so jom wutroby do wucha lubej najlubšej
płomjenja čuća, kiž začerwjenja so jom po rjanym licu,
a hrudź za lacom přistojnišim ji žołmuje z wyskom. --
Ach, by na njebjesach mi słónco z rjenišej krasu
zeschadźało, wozjewjejo dźeń, hdźež za blidom w chěži
stał bych, kwasarjow na kwas Michałowy mi najlubši
witajo, naliwajo jim do škleńcy palenca, piwa
po serbsku! Zo přiwjedli mi do dwora bychu, w korejće
piskajo, hercy z najwjeselšim puć wšón wot wěrowanja
Michała, nawoženju z prawje dušnej njewjestu serbskej.
Pak dóstać nihdy na swěće toh so njecha mi žiwom!
Ach, što wupłakał na Michała tehodla žno sym sylzow,
hdyž přezrudnuškeho joh najkrućišo dźěłaći widźu
po cyłych dnjach; dźěn sam sebi zdźěluje dźěło najćeše
kóždźički raz, zo by njehóršila so na swěće čeledź.
Hdyž zaspěwał je na ranje honač młoduški dźeń zas,
z kurjenca do dwora spjerchotawši, hdyž łastojčka, młodym
ćikotajo, je nawróćiła žno so z cyrobu prěnjej
do hnězda -- stawa Michał najprěniši wo domje ze wšěch.
A hdyž z wječora za zelene žno so schowało hory
słónco, pokošejo šće so na wjeršku ze šwižnym šmrjokom
naposlednje, hdyž z padatymi je so směrkami ćicha
ćišina po honach rozlehnyła, wšo do drěmka cunjoh
skolebawši, a swětla do trawy wubiwa rosa --
Michałowa potom sebi hakle popřewa ruka
měra křewjateho. Jom z mučnotu padaju woči,
na sprócneho so ze spěchom wuliwa spar wjelesłódki.
Žiwy nad Michała bych přeć sebi na swěće njemóhł
syna dušnišeho; dźě je po woli we wšitkim nanej,
maćeri. Smój přišlojił pak ze žeńtwu do powědanja
z nim, joh z hólcami za časy brašćo z kubłow najrjeńšich,
ronja zrudnuškemu so mi sylzy po rjanym licu
želniwe. We wutrobje ból postawa, z pukotom wótrym
pukota hrudź jom; ze sylzojtym namaj zdala so wóčkom
nastajnosći, zo wupłakał ze zrudoby by so ćěsnej.
Smjerćrad zwudawale so jom bychu na naše kubło
holcy najbohaćiše nic ze wsy no, z přezpólnych tež dosć
łóji so na njeho. Na Michała su zmyslene wšitke.
Nalěća tři juž wuwołala je jim hłójčkaty dźećeł
pocpula ze smahi, wuspěwawši je z trubjele žito
škowrončk z młoduškim žno so na třeće ze žita zběhnył,
lubosć rozhorjejo jim a nadźije budźejo nowej.
Zalubiło pak njej' šće so jeneje Michałej našom,
a hdyž nazymu na ćopliše so zas hotuja kraje
ptački, tež z nanoweje wustupuje wutroby nadźěj
na kwas Michałowy, a za ročkom zhladujo zrudny,
za ćikatym, kiž z kerčka so na kerčk znošuje na juh:
Próstwu ze zrudnuškej swojej hrudźe do njebjes sćelu
bohu, zo, nawróćiwši so zas do Serbow, strowił by tola
Michała, zjednoćeneho, daj bóh tomu, ze serbskim hołčom."
Dowurěča. Pak zebra z najmócnišej mocu so wbohom
žel, a z wóčkow po licomaj jemu spěchachu sylzy.
Nětk zakry wobličo sej smutne, wo blido z ruku
so zepěrajo. Nadobo kónc bě bjesadowanja
pod lipu. Žel bě womjelknjenym jich nana najlěpšoh,
starosćiwoh, kiž na Michała swojoh płakaše syna.
Do wutroby bě sej bolosćiwy stysk zrččawši zarył,
z bolosćemi so 'mu rudźeše hrudź; pak ze słowom tróštnym
potróštować joh njemóžeštaj ani farar nic wučer,
nic mać njemozese, zo wupłakał ze sylzu nan by
ze zrudoby so najćěsnišeje, nabył zo by tróšta
njebjeskeho, kiž žarowatym tola rosuje hrudźam.
A kaž jeleń, kiž po studničkach žno je ze słóncom druhim
běhal a dopołodnja šće najmjeńšoh njenašoł křewja,
bjez nadźije žno, rozraduje so wšón, pod kerčkom bliskim
žołmu wuhladawši: Runje tak tež nadobo nan jim,
pozběhnywši swoje wobličo, so zebra. Nanajmilši
měr bě po wobliču jom wulaty, zrudoba z njeho
po spodźiwnym. Zo by zrudnuškemu wšak zwutrěwal sylzy,
na zem wuhotował bě so jandźel po božej kazni
a jom zašćěpjował zaso do duše nadźije rjane.
To so pod lipu zwjeselichu. Derjedostojny knježe,
ty nětk potróštujo 'mu nanajprěniši wułušći słowo:
"Jakubje, što ći do bolosćow tola surowych, praj mi,
na wutrobje, kiž wjesołosćow dźě ći njetrada hewak?
Jakubje, čom potom tola na swěće rosuješ sylzy?
Takle zrudnuškeho šće će žiwoh zynk rjenjeklinčny,
brink mědonošnych pčołkow je njepo'strowił. Jeno tom mi
wěr, zo Michał najlubši je był mjezy wšěmi mi stajnje.
Hdyž hólc chodźeše do wučernje swoje njedźele prěnje,
bu přikład poradźeneho mi wón pachola ducy
wšěm. Njecham přehnać do wěčnosće chwalobne słowo,
wšak tutu česć su připóznali jom wjesnjenjo wšitcy.
A kak do wuknjenja bě mi Michał, za cyłu šulu
njehibajo so, wučerjowym jeno słuchajo słowam.
A hdyž wozwoniło bě mi połdnjo, ze spěchom Michał
spěchaše dom runy puć. Nawabić 'ho žiweho druhe
hólčiska worakawe njemóžachu, narěčeć na to,
zo by za šulu jim wostal abo po wučbje z nimi
honił so po wsy, njepřeměnki, kiž dawaju wšitkim
pohóršk, wubudźejo swojim staršim zrudźby najwjetše."
"Michała hanić nichtó mi njepospytaj do wecnosce:
Čas swojoh žiwjenja sym njeměł tola posłušnišeho
hólčeca we wučerni, kiž wjac nětk třiceći lět juž
sym wam za wučerja, poměwši žno wšelakich dźěći."
Zjewiwši tak chwał Michałowu, přejěł beše wučer
fararjej rěč, a po wobliču so jom rozjasni swětłe.
Staršimaj radostnymaj so z najwjetšej hordosću hrudźi
hordźeštej. Z wjesołosću no wšě maćeri hrajachu stawy,
a nětk ze skřidlenym zaso słowom započa farar:
"Šulu wuchodźiwši, je mi Michał zachował dobru
wutrobu, njezłožejo so po młodźencach, kiž mnozy,
nic nož na wěru zahanjejo so, narodnosć serbsku
zacpěwajo, šće ze staršimaj nimo teho z najhrubšim
zachadźeja. Pak do žiweho by so njezwažil boha
Michał, po swojej hrudźi najlěpšej staršeju rudźić.
Tom tež dopomnitaj šće so: Hdyž loni nadobo do žnjow
schorje wam srěnk, nichtó njechaše 'mu do města běžeć
po lěkarja; přikryla bě nóc wšak bojazna hona
lětnje; po njebjesach ani błyšćatej njeběše hwěždki,
a wětr zachadźeše, zo so štomy lamajo na zem
zhibowachu; hrom dupotać tež poča žno najćeši
znjenazdała; wotamkajo na chwilu njebjesa čorne,
seklaty błysk nož za časy předrěwaše; wjelemócny
šum bě słyšeć, a přepadować žno počachu krjepy,
praskajo na zem. -- Srěnkoweje přiběraše bole,
ach, pak hladajcy; stysk bě po wobliču so 'mu wulał.
A pomoc być dyrbješe do šědźiwoh šće 'mu ranja.
Na choreho pohladawši, płašć wobleče so Michał
bjez komdźenja, zo by na puć so pušćil wo božim mjenje.
Skutk přinjesł zawěsće je tón jemu njebjeskoh myta."
"Haj, tom dopominam šće so, kaž zawčerawšim było
to hakle by. Wotradźowachmoj jemu podarmo wobaj,
zo by žiwy so do tajkeho njedal tola stracha,
zo znajmjeńša by powočakał, dóńž hritnać a błyskać
jom njeby so zwopřestalo. 'Srěnk dočakać teho
traš njemóhł', wułušćiwši, ze jstwy spěchaše Michał."
Z radowatym wobličom rěč porěča la tule
mać -- a z wjesołosću so ji z wóčka błyšćata sylza
zazyboli --' sej pomyslejo, zo je na pomoc chwatał
čeladnikej, njehladajo sam swojoh žiwjenja młodoh.
Bóh knjez na njebjesach pak bě wobroćil na lěpše wšitko.
"Michałowu pak wutrobitosć mi najrjeńšo wesce
bóh naruna, zo wotchorjejo stan'ć z choreho łoža
móžeše srěnk, prje dy hač bě dopowitał šće mi wosmy
dźeń z wjeleblyskatej rosu najrjeńšej šědźiwe ranje.
A hdyž podnuriła bě so na sydmoh do morja módroh
jutrnička, zo potom z powjetšenej z wječorka krasu
by wustupiła na njebjesa, nóc debjo z najmilšim:
Srěnk wotchorjel bě wšón, žno do polow z čeledźu dźěše."
To wustupiło słowo bě ze rta Jakuboweho.
A kaž kwětka z najwjeselišim zaso pozběha hłójčku
žarowatu, hdyž dešć pokrjepi ju tradatu hnadny,
tak tež po nanowym bě so wobliču nětko najmilšo
rozjasniło, hdyž wusłyša, kak jemu chwalitaj wobaj
Michała. We wutrobje so 'mu wysk a wjeselo zběže.
Tróštniweho pak słowa šće nanej měješe farar:
"Što je do wutroby přišła přewulka ći starosć
wo Michała? Wuznał dźě sy sam, zo lěpšeho syna
žiwy by měć njemóhł. Što ha na swěće spačiło je so
nětk? -- Je-li kwas pak Michałowy, kiž porodźa tebi
starosć, ze zrudobu twoju hrudź a z bolemi syćo,
daj temu być jenož, posluchajo mi temule słowej:
Wšak je njepřečakał šće sej Michał; z časnym dźě hakle
počina być mi na žeńtwu. Do muskeho je 'mu lědom
młoduški hłós přešoł. Čehodla jeho na swěće tola
nuzujetaj duž do žeńtwy, wboheho bjez wšeje winy?
Mać, bohu dźakowano, šće je strowa, zo do hospostwa
mandźelskeje njej' trjeba 'mu na hłowu; do polow pak je
na rólnistwo mjezy wjesnjanami mi zawěsće prěni
Michał a na skót, na hospodarstwo je we wsy najkmańši.
Čom duž na njezbože traš na hłowu wamaj so dyrbjał
woženići? Nimo teho dźě dźe tež ze zbožom wjac lět
tak žno wšo po nim we domje. Do žiweho sej mi boha
pak tola njemyslitaj, zo wozmje sej prěnju najlěpšu
Michał do mandźelstwa. Tehodla tež ze žeńtwu zažnej
sej njecha mi přechwataći, zo by, rozpominawši
wšo, swoje lubosće na holečo nož rozhorił, kotromž
drěmaju we wutrobje tež drěmk jemu čuća tesame.
Z lubosćemi nož swojimi za holečom steji Michał
za serbskim, naboženskim, nimoměry toleri tołstych
njehladajo. Bohu dźakowano dźeń njej'jom tež trjeba
teho. A štož sym na Michale žno sej wothladal zdawna,
njej' wón z lubosću do kublerskich. Tehodla so mi tola
njenastróžtaj, hdyž njenadźicy wamaj wo holčo póńdźe
bjez pjenjez, kiž ma za lacom přistojnišim jenu mysl z nim."
Dorěča. Po nanowej pak njezrěčal hrudźi bě tole.
Ze spěšnišim wułušćeše tón jemu skřidlene słowa:
"Do domu do Wićazec do wěčnosće njewjesty chudej
Michał njepřiwjedźe sej mi za mnje, za to sym dobry.
Chěžkarska na Wićazec by kuble so do hospostwa
žiwa njehodźala; wjele radšo chcu Michałej našom
kwas pak wuhotować, jeho woženić z bohatej dźowku
kublerjowej, kiž do woza přaha tni brunakaj dwaj a
čornikaj do ćežkeho tež płuha dwaj mi najrjeńšej."
Bě šće njedorěčał, žno jim mać zaso započa takle:
"Chěžkarskeje njesmě sebi brać tola do žiwoh boha.
Hdźež přinjese mi do domu mało sej njewjesta sobu,
tam potom zwostawaju na wěčne proz dne wšě kuty.
Štož sym na kubło woženjena, šće ze žanym lětkom
njepřestała wšo do časa přihotować nanajlěpje,
zo potom bychmy bjez komdźenja wudać móhli Hanu
do blaka, hdyž je nawoženja namaj z kubleška rjanoh.
Pjatnaće na fóroće b'dźe so wudawaći poslešćow
na Haninym; wšě natykane su ji z móškom najmjechšim;
cychu pisankojtu su ji wšitke znawoblěkane.
Haj, móc donahladać so mi njebudźe někotražkuliž
maćerka na poslešća! Natkać sym tež trěbneho dała
płatu pačosneho ji a zhrěbneho, tež pak najćeńšoh.
Płatu do burskeho chce mi domu na lěto być wšak
rubjaneho; nimoměry so zrozrězuje, prjedy hač je
čeladnikam dosć na cholowy a na fale hólcam,
zrozrězuje so na trěnja, na ruby. Z nim zastarać
Hanu tuž chcu nanajlěpje. Na tyšerja pak ji zabyć
tež njechamy. Do noweho dźě ma domu mi stólčkow
na fóroće sej klinkotatym sobu njewjesta přiwjezć
křinjow, blida, komodow. Na pjeraty konypej a
na škleńčany so kamor mi nětk póčnje žno tež hladać
přejara. Za mnje do tajkeje šće mi njeběchu pychi
po Serbach. Štož pak wuhladali su na cuzbje młodźi
nětk, to bjez wotrady ma so na hłowu wot staršej kupić.
Wjac pak wšelakeho šće je do domu drobjaza trěbno
hospozy: Holcy, kiž na wotwale stać z hólcami w bróžni
njetrjebaju, dźě při kołwrótach maju pušćeći nitki
na pišć alku, duž do fórota šće tež motydlo słuša,
kołwrót, krosničko. Do domu nawoženi ma mi přiwjezć
njewjesta dale do hródźi wokowanych rjanych dóńcow,
dójnu dóńčku najnuznišu. Na butrobas tola tež ji
njezabudu. Wšak do dźěła wšo žno mi łóštuje bóle
žonu, hdyž ze sudobjom sobu přinjesenym je dom wšón
zastarany; wšo na staršej dobroćiwej jeje mysle
złožuje. Do žiweho pak boha by njewěrił čłowjek,
što wšo do pjenjez wudawaći ma so, prjedy hač holcy
nakupjene tež na fórot klinkotaty je mi wšitko.
A wudać tehodla žno so na kubło njemóhło chudej
chěžkarskeje. Nimoměry dźě hlada po Serbach wšěch so
na fórot, a domwoženje ze štyrjomi ma so stawać."
Dorěča. Ze rta jim wučerjowoh nětk wuskoči słowo:
"Wot Hórbanec nimo kowarja na nas, hlejće, dźe braška!"
Hórbanecow wuprosywši na kwas, do stupa braška
da so spěšnišeho, nimo kowarja chwatajo do wsy.
A kaž do dwora z ćikotanjom so najwjeselšim žołte
kurjatka přiběhuja wšě, pospěchujo sebi nóžce
młodej najbóle, hdyž klukotajo sej je pokłuka k sebi
pata z najluboznišim, a kaž potom wokoł njej je
radostny ród, rozwjeseleny so wšón zběhajo na mać --
tak tež, wuhladawši rady widźaneho jimaj muža,
kiž zašoł bě do dwora Kóslerjecom, sebi kłobuk
zejmujo, přiběžeštej jemu do stwy Kóslerjec družce,
we wutrobach žno so radujo, zo jej wuprosy na kwas.
Konjej wupřahnywši swojej na dworje, dočakać ani
Mikławš njemóžeše, zo by, ke chěžinym tola durjam
doběžawši, so skerje a lěpje přepokazał, kom
prosy a hač dźe ze swatomaj. Jemu radosć najwjetša
bě kwas, na kotrymž do syteje dźě so móžeše wole
narej'wać. A hdyž na swata wuprosyła bě sej jeho
njewjesta, njesmědźeše nihdy na swěće rej'wanja kónc być,
doniž ze zerjemi so 'mu dźeń wuputujo młody
ze směrkow njezaswita, zem ze spanja do dźěła budźo,
kwasowarjam pak wozjewjejo, zo ma po kwasu być nětk.
Wot Kóslerjec nimo Wowčerkecow nětk spěchaše braška
do delnjej wsy. Pak ze zrudnymaj duž wóčkomaj holcy
Wowčerkec po nim zhladowaštej; tola šlej byštej tež rad
na kwas za žiwjenje, jimaj sylza we wóčkomaj wukćě. --
Z čornikomaj nětk po hórce do wsy Michał so přihna.
Z podkowjemi zahrabujo, ze wšěmi štyrjomi, konjej
wutrobitej jemu puć přelećeštej z pukotom wótrym.
We wětřičku polětowaštej jeju hriwje najrjeńšej.
Z hryzadłom frinkolatym sebi zub powótřeštej běły.
Zahrabujo proch wubudźeštej jemu po puću mnohi,
kiž hač na bróst z bolosćemi wšón pod podkowjemi
žałosćo, znošowaše so walejo za wozom, šěry
z mróčelemi. Wšak zakomdźiwši so dźens na polu dlěje,
pohonješe sebi do stupa konjej ze słowomwótrym,
na chribjeće podsobnikowym potřasujo čornu
wotežku. Tej pak z wjesołosću so wšej z rjehotom čiłym
znošowaštej, ješć z hryzadłomaj wjelewysoko pěnjo.
Z čornačkomaj jeho jěć tak po wsy bě widźeć najrjeńšo.
Hdyž bě wo Wowčerkec žno so winyl, přiběža psyčk jom
napřećo. Nastajnosći wšak z Michałom do polow hewak
běhaše; dźens wujěł bě 'mu na rolu z młoduškim ranjom.
Z wjesołosću zaběhowaše so z najwólnišim šćowkom
na čornikaj, jimaj do dwora puć pokazujo sprědka.
Michała na wozu deskowanym wohladawši, wšitcy
pod lipu so rozwjeselichu. Směwk zakćě najmilši
po wobličach jim. Z najpřistojnišim so ze wšěmi Michał
postrowiwši nětk, jědźeše do dwora wumjećeneho.
Třeći spěw
3Hdyž bě Michał do hródźe wurunanej žno 'mu konjej
sćahnył a do korta kamjentneho nětk nasypał wowsa,
z chwatkom chwataše do kuchinje, zo we wodźe ćoplej
by wumył sebi ruce sw'ej rozkwěkanej -- rjane znamjo
dźěławosće to za njeho --' zo wumył by so z mydłom
do wočow. Proch bě při włóčenju so jom nasydał do nich.
Włosy rozčesawši sebi, módru zwjazawši falu
z drjewjaneho so hozdźika, pod lipu ze spěchom dźěše.
"Michale, hdźe wostal sy nam na swěće na polu dźensa
tajke časy; dźě zrěča, zo po wobjedźe hnydom domoj
brać počeć chceš žito a dopoldnjo trochu mjeńše
sčinići na to. Wozwoniło pak nětk mi juž tójhdy
połdnjo. Do stracha njemaleho přišłoj běchmoj wobaj,
zo přehladał sy z čornikomaj sebi z něčim; najprěńši
by njebył drje, kiž při włóčenju přišoł žno je ćežce
do njezboža; wšak žortować ze sobu njedadźa bróny."
Tak wopraša so nan wjelewjesoly, lubowaneho
doma wuhladawši swojoh syna při sebi strowoh,
ze spěšnišim; njebě šće so Michał dosydnył na stólčk.
Nětk wotmołwi pak na to z najluboznišim jemu Michał:
"Zo přijěł njejsym dźens w postajenym swojim času
dom, mi njedawajtaj tomu winy! Zo staj so pře mnje
strachowaloj, bě njetrjebawši. Dźě je nan mje šće hólca
dźeń wšón na roli napominał, zo bych njepušćił žiwy
z wočow konjej. Tak překopate šće mi wosrjedki běchu;
a tež njelubješe so mi rola, hruzlata chětro.
Duž přejězdźił šće sym jónu přez wosrjedki runje prěki,
zo bychu zaćahale so mi bóle hłuboke włóže
a rozmjatl tola z prěkowanjom šće so hruzl najwjetši.
Zadźěłane pak nětk je mi tak, zo hotowarniče
hóršić nazymu do žiweho so njebudźa boha
móc, zo zwotstorkować sebi knyski hotujo dyrbja.
Žonam wutrjechići nade wšo je na swěće ćešo.
By-li nětk zešlo no so rónčka dešćika hnadnoh
na wosyte, by wutykować drje mi počała ducy
rěpka wuši, zazelenjeć so mi Kročica z kol'jom."
Rěč přejě nan ze spěšnišim jemu, prajicy takle:
"Tak njechaš počeć šće mi dom brać popołdnju žita?"
Michał, wotmołwjejo jemu, dźeše skřidlene słowa:
"Popołdnju dźens zaworštować chcu znajmjeńša sej spódnju
komoru, nano najlubši. Wšak puć je do polow dobry,
a najbliše su hona mi naše, na kotrychž popy
pozběhuja so ze złotnatym mi najkrasnišim błyšćom
do njebjes. Njech nož požerjetej mojej čornikaj změrom,
a skok zezapřaham sej jej do woza rěblowaneho.
Na nowy tydźeń při prěnich dnjach, wostanje-li wjedro,
njebudźemy drje wědźeći, na kotrym kóncu najprjedy
počeć ze žnjemi. Dodźakować ani po wšitkim kraju
njemóžemy so bohu, zo zaswěći ze słóncom hnadnym
na złoty kłós, kiž, pochilejo so mi do zemje ćežki,
lubi stotory płód. Tež zorno najstrowiše słónco
wuwabilo žno je z łušća, z najluboznišim so z nim košo."
Dowurěča. Kaž na luce kwětka, na młode ranje
we wutrobje so rozradujo, z wjeležadostnej hubku
srěba rosy najswětlišeje a łopješka młódne
pozběhuje zas, wupinajo swoju krónu z najrjeńšim --
tak tež zwjeseliła bě so nanej wutroba burska
nad rěču Michałowej, a po wobliču jom najmilši
směwk wukćě; pak we wutrobje wobróni so paćer
z pjerchotatym jemu křidleškom, zo wšak dźakowny nětko
lećał by lět najspěšniši do njebjes k mróčelam spěšnym.
Na Michała pak ze słowom mać wobroći so tymle:
"A hlej, Michale, na wutoru smy prošeni na kwas.
Nan pak wuhotować b'dźe so za tebje tak rjenje krasnje
dyrbjeć; ty woteńdźenja pak wěsće mi njezměješ na njón."
Rozmjerzany wšón Michał so braški duž wopraša takle:
"Štó pak ze ženjenjom so mi na swěće nětk runje na žnjach
para? Bych rjekł, zo kwasowanje zařić dyrbjało kóždom
nětk, hdźež na polach zdomowanja sej mi wobrada hlada.
Dźěła najprjedy ma bur sebi w domje swojeho hladać,
a -- wšo wobstarawši, smě hakle po kwasach chodźić."
Pochwalejo rěč Michałowu, so jim ze słowom zebra
farar: "Spodobalo so mi, Michale, lubiło słowo
to. Haj, bychuii we wutrobach jeno płodźili wšitcy
tajkule mysl, by, za to sym dobry, z najrjeńšim było
na swěće. Do žiweho by so boha njenašło nuzy.
Česć najwjetša je rólnikowa mjezy wšěmi pak dźěło.
Potej parjatemu, kiž wusmahnjene jeho čoło
wěncuje ze swěćatej jemu krjepu, runjeća njej' tež
na krónje na kralowskej, runjež błyskatej ze złota swětloh."
Na Michała nož z luboznišim swojej złožejo wóčce,
dowurěča. Tak Michał nětk na staršej ze słowom zrěča:
"Njech tež njehotuje so mi na kwas Hana, zo móhła
sobu nakładować; wšak na hromadkach mamy lětsa
tójšto: na Hanišćach, nimo teho na cyłych lońšich
dźěłošćach; do wutory b'dźa mi runje do wjazby prawe.
Do hromadkow chcu najprjedy pak dać so z ćěkatej rosu:
Na wjedro wožně njemóžemy dźě so na swěće spušćeć,
a zo hromadki na Rosćinje su z najhóršimi, hdyž je
z dešćikatym, teho nazhonichmy tež do dobra raz žno
-- šće so dopominam temu, kak Zapušćiwši tehdy
rosćechu na Hanišćach wšě kosmate. Njeběchmy w žiwej
radźe z wobroćenjom, z roztřasowanjom sebi dźeń wšón.
Ze štyrjomi b'dźemy wozyć. Zo bychu donakładować
móhłe pak holcy a donawjazać mi za nimi hólcy,
chcu šće Róžanćikec sebi Hańžu, najdušnišej holcy
Kubašec najeć; do dźěła ze serpikom njeje lěpšich.
Duž tež njewjeseli so njech Hana do časa na kwas,
tež wšak njewumrěje, runjež njebyła po wšitkich kwasach.
Po cyłej wsy porokowało dźě by z prawom najlěpšim
nam so, zo dowoliłoj staj ji na kwas, na dźěło doma
najimajo sej na jeje město dźěławych ludźi."
Braška ponastróžal bě so bantaty zwoprědka wšitkón
słowow Michałowych, kiž bě wurył jemu z hrudźe,
hněw swój wutřasywši wjelewulki na njewineho,
nětk poča pak powědać ze směwkatej jemu hubu:
"Michale, što će nadobo rozmjerzalo nimoměry
njekrasnje na kwasy, hewak najwjeselši wysk dze ći wěčnje
hrudź přeće, hdyž klobukaty k wam do dwora stupich.
Wěrno drje je, zo njedyrbjałe nihdy na swěće kwasy
nětk so wuhotować runje wožnč; pak do žiwoh boha
z tym so wotstorkować dlěje njehodźeše, temu wěri mi!
Nawoženi pak njepřisteji ći, mój Michale, takle
na kwas ze surowym. Tehorunja by so ći žiwom
njelubiło, hdyž powědali bychu wo kwasu twojim
tak, kiž wuhotuje šće ći, nawoženja mi najlubši,
nan, prjedy hač puć po njebjesach z ćichim kročelom měsačk
dokonja, na druhe wupjelniwši so ze swětłom połny.
Prjed hač do brózdy, wobroćenej z wjelepišćatym płuhom,
rólnik zakryje zorno, z najponižnišim so skónc pola
pomodliwši, zo by žohnowanje bóh rosował z njebjes
na nje, zo płód wurostł by jom stotory ze stwjelcom mócnym,
bant přityknu sej na kłobuk, wot njewjesty mi najrjeńši
kupjeny twojej, na brunaku žno b'du do polow wšěch ći
zjězdźowaći so, prošejo na kwas po lubych Serbach."
Kaž wětr do wuhenja zas poćepuje z wjelemócnym
kur wuwalowaty so jom čorny z wuhenja wulkoh,
tak tež podusyła bě z najmilišim braškowa rěč hněw
Michałowy, kiž pozběhaše so jom z wutroby čorny.
Zastróžiło, rozradowało pak bě tež zaso słowo
Michała, kiž wułušćiwši ze rta wužórli braška.
Do myslow podnurjeny, nětko na njeho hladaše młodźenc,
štó wozjewić drje móhł by jom na swěće wutrobne čuća;
nikomu wšak njebě šće so dowěrił ze słowom tymle.
We wutrobje zajała šće hłuboko, myslička jasna
drěmaše drěmk 'mu najmilši, ze swědkom jenička bě sej.
Čornikomaj jeno pošeptał powěsć běše krasnu
do wucha, zo jeho k wěrowanju powjezetej ducy.
Wjesołymaj rozjasni so ze słowom sapate woko,
a zarjehotujo přihłosowaštej jemu wobě.
Zo wusunyći traš je so wuzwolenej jeho Hańži
słowo to móhło, tom ani njepomysli sebi Michał,
wědźo, zo we wutrobje je ji słowo ze strachom kryte.
Mjelk bě z bolosćiwšim zaso rěč přiwěla jim tale
pod lipu. Znowa po nanowym so zas wobliču smutnym
stysk rozla, wšěm wozjewjejo, zo so ze spěchom zroji
ból, ach, z bolosću we wutrobje jom dobrej najhórša.
Rad wuwěł by wokřewa do nanowej wjelećežkej
hrudźe Michał, 'mu wułušćejo, zo lubosće bóh jom
na holečo rozhorił je serbowske po hrudźi ze wšěch najlěpše.
Prjedy pak ze rta nanoweho so 'mu wuwiny słowo:
"Ach, by dopjelniło so mi, braška, złušćene słowo:
By tola ze štrykami wote wěrowanja no mi bórze
młodosć šlahowala wša Michałowej mi korejće.
Na třeće do swětłeje žno mi kosy zarěča brus zas
žnjencarjowej, a ze serpikom rjane zejhrawa holčo,
ze škowrončkom mi spěwajo po honach napřemo w dźěłe;
na třeći raz kónk ze studnje žnjenc napjelniwši z wodu,
připina wo pas na kožanym sebi šěrokim pasu:
zo wšón za žeńtwu Michałowej, mi najlěpšeho syna,
steju ze žadosću no najwjetšej. Kaž pak mi w zymje
błyskaty sněh wšohrějaty płašć přestrěwuje potom
na wosyte naše zahony, zo z ćim rjenišim rostom
zorno na nalěto wurostło by ze zemje čornej --
tak tež tróštowatu mi nadźiju wutroba krywa
nazymu, zo roztaje drje ze słónčnym nalěto pruhom
hrudź tež Michałowa, zo by wo dźowku kublersku šoł mi.
Kaž pak štomčk, kiž z koruškami šće so młodymi tójhdy
z mužitosću zapěra najwjetšej wěwatym wětram,
wětr, wukorjeniwši jón ze zemje, wuwali dźiwi --
tak tež čas, kiž za kwasom Michałowym jeno stejach,
předolhi nětk wurubił z najsurowišim je mi nadźěj,
kotruž we wutrobje tři mysl mi rodźeše lěta.
Haj, mje rozradował by, mój Michale, zwjeselił wšitkoh
we wutrobje z najluboznišim, by-li za žonu přiwjedł
do domu Leńku ze Směčkec, Bozanćikec, sebi dušnu.
Po cyłej wsy mjezy wšěmi jich kubło wěsće najrjeńše.
Na dani zamóženje nimo teho ze słóncom nowym
rosće šće jim, a do cyłoh zamóženja b'dźetaj dźěłić
holcy so dwě nož. Nawoženi mi štož tebi pak słuša
njewjesta z pjenjezami. Dźě do rjaneho smój ći rjada
kubło zestajaloj, runjež bě počatk namaj ćežki.
Wšak počatk nade wšitke je, wěr mi to, hospodarstwa
ćeši; zo by duž přisporjało so ći toleri tołstych,
to maš hladać z najkedźbniwišim mi. Mój Michale luby,
pak njeměł bych rad tola nana njezamóžitoh
njewjesće. Hdyž su rozplowałe žno mi lubosće prěnje,
ma potom jeno za słužomnu tež mandźelski wbohu
njewobstojny, kiž njepřinjese sebi do domu ničoh.
Mandźelstwo tajke na zemi ze stawom je mi najhrubšim."
Dorěča. Ze přistojnym dźeše Michał jom skřidlene słowa:
"Nano, ty wěš, zo wšo wobstaram ći z wutrobu rady,
štož wothladać no móžu ći na wočomaj. Tola tónkróć
drje njesměm zaprěć swoju mysl, kiž napřećo temu
we wutrobje mi bědźi, so stajejo ze wšeju mocu.
Zo dopjelnił bych wam waju žadosć, mějach najprjedy
woprawdźe mysle, wo Lejnu Bozanćikec wamaj hić tež.
Za dźěćace šće dny dźě žno hromadźe chodźachmoj wobaj
na wučbu a pola nich tež na skakańcy smój so lubje
powjerćaloj. Haj, dopominam šće so na tamne časy
rad, hdźež za ručički so mój wodźachmoj ze š'le a do š'le --
ach, zašłe žno su dawno! -- Nan pak mi zwysoka da ju
do města zdaleneho, zo by wukla po němskim bywać!
Do wsy nawróćiwši so zas po lětach, hraješe knjeni
wosebnu nětko: Wo domjace dźě so njesměše dźěła
postaraći; nan boješe pře nju so, zo by sej ručce
skóncowała. Wšak po měšćanskich jemu nětko so modach
hotowaše nanajpyšnišo. Ja šće za časy dźěch k nim.
Dach zešić pola měšćanskeho sebi krawca najnowšej
mody suknju, tón lac wurězany bjez wšeho šika.
Ach, njerad přeměnich no ze serbskej drastu ju. Tola
na jeje požadanje pak dyrbjach zmužić so ma to --
jej woblekl njejsym pak so wohidnej tři žno mi lěta.
Kwas -- nětk we wutrobje šće mi hori walejo woheń,
dopominam-li so tom, hněw płomjenity mi najhórši --'
na kotryž tež bě nawabiła mje do města Lejna,
na prěnje, pak tež na poslednje su mje hidźale lapy
měšćanske. Hrudź, zapłakujo ze zrudnym pod tutej lochkej
ćeži, zadusyći so mi hněwna hrožeše serbska.
Lejna ze wšitkimi so tu znaješe hač nanajlěpje.
Duž tež dyrbjach do jstwy najwosebnišej so jim sydnyć,
hdźež, ach, we wušomaj jeno zynk mi zynčeše cuzy.
Do wobjeda žno z njekničomnym sebi na serbskoh bura
mešćenjo mikotachu; juž radowachu so mi młodźi,
wupikani nanajrjeńšo, ze směchom hłupeho bura
wusměchować. Pak do rěči njemóžachu do wěčnosće
mje zaplesć, dóńž naprašować so mje na nana, na mać
njepočachu z wusměchowanjom. Tola kitajo staršej,
běch šće njewurěčał ani do połojcy, žno so stwa wša
wošćerješe, nanajbóle pak Lejna. Po němsku serbski
jazyk jim mój wšak bjez dźiwa njemóžeše rjenje dosć wšo
wuprajeć bjez haćenja. Duž ze změromnym radšo wostach
Po wobjeda přehladach so někak, zo, juškowu škličku
z ruku na rub zwróćiwši, šat nalach jenej holcy.
Směch nětk njepřestanliwy so ze rtow žórleše wšitkim.
Ze stowami pak hanjenskimi šće mje molwješe Lejna,
wułušćejo, zo tom bychu njedźiwali so ji takle,
zo dźěn burski sym hólc, kiž z wustojnosću jeno wodźić
płužny wě klak, so wo wyše njestarajo nimoměry.
Na wašnje njekničomne, najhrozniše hanješe holca
płuh, kiž ze syćatym tola chlěbom zastara sam nož
kraj wšón, wot prošerja mi hač do krala, kóždeho žiwjo;
płuh, kiž bóh pósła nam z jandźelom na zemju z njebjes,
zo puć pokazował by k najrjeńšemu narodam zbožu;
płuh, kiž ze čłowjeka hakle čłowjeka stwori najprjedy,
do statoka 'ho znućiwši ze swójbu, ze skotom trěbnym.
Hdźež chcu pytaći čas swojoh žiwjenja česće najwjetšej,
bě nanajćešo mje Lejna ze stowom ranila tajkim.
Hrudź, runjež pukotaše wša z wohenjom mi tež najhóršim,
do železnych tola kowach ju putow, njeprajich stowčka
na to. Po wobjedźe pak, zběhnywš'i wot blida jim so,
dźěch swojoh puća, puć pokrjepujo ze sylzami.
Tež njejsym juž wot teho časa Bozanćikecom
wam přišoł. Do wěčnosće pak próh překročić tež dale
jim njecham; mi přećiwo tom wša wutroba stawa."
Mać, połožiwši do ruki Michałowej swoju ruku,
nětko dźeše z najluboznišim jemu skřidlene słowa:
"Michale, maćerinym tola nětk nož nasłuchaj słowam:
Štó ha nastajnosći b'dźe mi na swěće překory płodźić
z hołcomaj Bozanćikec; tola tež wodać ji zas dyrbiš.
Wětr wěć do ržišćow njewidźeše dźě šće z nazymu dwac'tej
Leńka. Powědata ducy wot rańšich zo mnu je tak a
na tebje naprašuje so mje ze zrudnym, žel je ji dawno."
Wotmołwjejo pak Michał ji dźeše ze stowom krutym:
"We wutrobje z njej wujednany žno sym, maćerka luba,
a nimam tež najmjeńšeho na nju. Do łoža čestnoh
za mandźelsku přiwjesć sebi žiwy pak njemóžu Lejny.
We wutrobach namaj njedrěmaju drěmk čuća tesame.
Na pjenjezy njeje drje mi trjeba, staršej najlubšej,
přejara hladać; ze swojim žohnowanjom je waj prócu
bóh, budź dźakowano 'mu to, ze zbožom žohnował rjanym.
Štóž wusywa za žiwjenje no mi symješko za zem,
zběžeć za wokomik drje 'mu móže z krasu najrjeńšej,
z wjeselemi přepjelnjejo hrudź jemu horliwu za swět --
mysl tola na smjerć njewostaja 'mu pak žiwemu měra.
Ach, wšak płód tón zahinje ze žiwjenjom jemu tymle.
Štóž wusył pak je za žiwjenje tež na wěki wěčne
zornješka, tom drěmk drěmajo bjez schadźenja druhdy dołhi
wotpočuje, haj, njewuwleče so 'mu na swěće stajnje
tym ani. Z luboznišim a starosćiwym pak je tola
na zahrodźe wón kitajo jemu najmiliše hlada,
we wutrobje jom twarjace do njebjes ćišinku nadźěj;
tom wurosće najrjeniši płód, přesahujo časne.
Čom duž wuzwolići drje z pjenjezami sebi holčo
měł, hdyž njekazatej sej mi hrudźi z lubosću mócnej?
Duž tež chcu sebi holečo wzać, runjež było najchudše,
rozhoriłe-li we wutrobje so mi lubosće na nje."
Dowurěča. Kaž po smudźatym, wšopražatym słóncu
hłójčkaty dźećeł so rozwjesela, hdyž z dešćikom płódnym
womłodźeja jom zas łopješka, wóń rozsywajo słódku --
tak tež nad rěču Michałowej bě farar so wšitkón
rozradował, jemu ze spodobu wšěm słuchajo słowam.
Duž poča nětk na młodźenca, jeho kitajo, takle:
"Michale, dźens dobyl sy sej po mje česće najwjetšej.
Štóž chce woženići so, we wěrowanju mi na čas
žiwjenja stowaršiwši sebi mandźelsku, dźěćatkam maćer,
tón njech hlada najprjedy, hač za wutrobu 'mu tež steji
hrudź. Kaž z jabłučiny mi najstrowšej nalěto zdrěwa
wětr zawěwajo kćěw, kiž lubješe nazymu połny
płód, hrudź zwjeselaty, zo by narunał rólnikej prócu,
směwkotajo so z čerwjenišim jemu ze štoma ličkom --
tak tež rozpjerchuja jara husto lubosće prěnje.
Słónco, kiž, podnurjejo so do žołmow módreho morja
z wječora, puć swój dokonawši, zem poswěća dlěje,
zo by na mandźelskej sebi, na swěće wěsće najlěpšej,
na zbožownaj móhło hladaći, pruh wusyłajo rjeńši,
wuhlada juž, ach, ze slěbornych wustupiwši zmohow
na ranje, překorjenaj jeju, hrudź woliwknjenu jimaj.
Błud rozpłuwa wšak skok; tola žel ma želići wěčnu,
kiž dosć njepřemyslił sebi, hač tež wutroba kaza
wutrobu. Duž sy z rozomnišim mi, mój Michale, zrěčał."
Dorěča. Michał pak ze spěšnišim dźeše fararjej mjelčo:
"Wojujće ze staršimaj mi bój, derjedostojny knježe!
Do chudeje wšak holcy so zahladach na polu lětsa
při syčenju; je ze spodźiwnym moja po jeje hrudźi."
Nan pak, rozhoriwši so wšón, ze třepotatym jemu hłosom:
"Michale, hlej, zas po staršimaj juž so wutroba nima.
Čom njechaš posluchać mi na swěće, z bohatym hołčom
woženići so? -- Najprjedy chcych na wysoku tebje šulu
do města dać, zo na kuble by njetrjebał so drěć, štož
ja wudrěł sym so na nim (tež njeměješe mi najhłup'šej
hłowy); by staw tola na swěće česćowniši nade burskim
mi zastał. Tola za wotežku nož, konjemi, płuhom
steješe mysl wša wot dźěćacych žno ći lět mi najprěńšich.
Nětk njechaš dopjelnić mi tež ani žadosće mojej,
zo přiwjedł mi z pjenjezami by sej do domu žonu
kublersku. Žołdk přeleć tola by mi na swěće' móhł so."
Dorěča. We wutrobje pak Michałowej wjelewulke
zrudźby postanychu. Nětk sylza po zrudnym licu
ze zrudneho wula so 'mu wóčka; z najmócnišim hrudź wša
pukotaše. Dlić njemóžeše jeho towar'stwo wbohoh
pod lipu. Zakrywajo swoju ból, duž wot blida stany,
so wotsalejo. Ze surowym jemu dobremu nan šće:
"Dźi, nož dźi, wupłač so zas, Michale, na zrudźbu swoju
njerozomnu! Mojedla njech na hłowje z bolosću stawaj!
Tom pak chroble mi wěr, zo do žiweho žno mi boha
za mnje do domu njepřiwjedźeš sej njewjesty, kotraž
wozaj mi dwaj nakłasć sebi njemóhła z fórotom pyšnym!"
Dorěča. Strach bě po wobličach wulał so jim wšitkim.
Syn pak pospěchujo žno bě ze zrudźbu do wrotow zašoł.
Štwórty spěw
4Na nikoho njehladajo, přez dwór kročeše Michał
do konjenca, zo konjej by wothladal swojej najlubšej.
Z hłowomaj juž wobroćenaj do duri, napřećo wobaj
hladaštej jom, sebi z rjećazami zašćerkujo wótře.
Na wutrobno wuzběhnywši bow sebi, z dubowoh drjewa
wudźělany, wobwity přez cyłe ze železnymi
bantami, do buchty brózdnikowej nětk spěchaše Michał,
zo napojił by ze strowej žołriłičku čornakaj lačnej.
Pić přejara drje chcyše so zawěsće lubowanemu:
Bow doleć wšak podsobnikej šće dyrbješe znowa.
Dźens pomasawši do měcha wowsneho ze šćedriwšej ruku,
dwě přisypny šće masce do korta wulizaneho --
pohonjał dźens dopołdnja bě wšak wboheju chětro.
Podsobnika porjadu a brózdnika majkaše miłe;
z błyšćatymaj jemu hriwomaj za to trěještej zrudnom
želniwe sylzy ze zrudneho jom najrjeńšeho woka.
Ze zrudobu polaty wšón, Michał sydźe so na schód,
kotryž z konjenca na rězańcu jom wjedźeše nowy.
A kaž bjezbóžna na žołmjatym, najstrašnišim morju
łódź, hdyž bój najžałostniši wětr djasowy wuje,
wojuje zatrašnje ze zmohami, kiž stonate ze dna
pěsk wubudźejo čorny, so z nim pobarbuja čorne,
z padateju nětk do hłubokosće spaduje zmohu,
nětk pozběhać so da zaso na nowe ze žołmu spěšnej,
na chribjeće ju kralujo we wysokosćach najwyšich --
tak tež duch nětk Michałowy, podnurjeny w zrudźbach,
wot myslički zas na mysličku přeskakujo čiłe,
sej wupřasć, ach, na swěće njemóžeše ani jenej,
kiž, połóžejo hrudź, by ze šmjatańcy jeho móhła
wuwjesć a bóle wutorhnyć tež ze zrudneje jemu duše.
A kaž z mróčelemi wjelepochmurjeneho nětk njebja
błysk zabłysknje, ze swětłom žehliwym dźěłejo mróčno,
mróčno, za wokomik juž so zas pozběhujo dźiwje,
módrinu njebjes na nowe ze surowosću najhrubšej
wšu zakrywa, na swěće lud wšón ze styskom pjelnjo --
tak tež hrudź zaćmowiła nětk běše Michałej struchłosć.
Jom wustupići na módrinu tež nochcyše jasnej
hwězdźički, kiž wuwjedła by ze ćmy najtolšeje wbohoh.
Nětk poskoči pak we wutrobje jom najjasniša miłe
myslička, ćmu rozpłunjejo, kiž jemu jimaše hrudź wšu --
nětk pak zblědnja ju zas přiwalowaca so najhłubša
ćma, pochmurjejo hrudź jom styskniwu z hrožatym mróčnom.
Do zrudnosćow zahlubjeny, tak tu sedźeše Michał,
na sameho sebje, na njesprawny swět płakajo hórce;
stysk bě zlehnył so na wboheho z wjeledušatej ćežu.
Čornikomaj so nochcyše nětk juž słódneho wowsa,
hdyž pohonča najžałostnišo swojoh widźeštaj sylzy
ronić a wulki we wutrobje bój wojować dobroh.
Ze žehliwym pohladowaštaj přeco na njeho z wokom;
hłowu, kiž do wysoka jemu hewak nošeštaj hordu,
nětk powěsnyłoj do nohow běštaj, zar ujo zrudnoh.
Žrěbc, poskakujo nastajnje z wjesołosću přec najčilišej
po konjencu, přibližeše dźens so pohončej struchłom
z wotměrjenej nož kročelu. Do wutrobički šće młodej
žel zarył bě sej, wuhladawši wjelezrudneho syna.
Na ramjeni połoži jom na to ćišinko šiju
błyšćatu, dych wudychujo na wobličo jom najcuńšo,
z woka płačiteho wukošejo pohončej sylzy.
Z předkownymaj běše nóžkomaj pos naćahnyl so mudry
na nohu Michałowu, pohladujo ze swěrnym wokom
na struchłeho, kiž wobličo bě zakrył sebi swoje
z rukomaj. Pos bu zrudny wšón, ani zrudźeny takle
njezašćowkny. Najluboznišo tola započa nětko
na Michała pošćowkować; wšak njemóžeše dlěje
we wutrobje stysk hospodować; wšón njeměrny tuž nětk
za cholowu poča jeho torhać, budźejo zrudnoh
ze zrudoby. Zastróženy wšón, pozběže so Michał,
kaž wocućił by ze sna ćežkeho, spěšnje pak na to
so zebra, pohladawši na zrěbca wjesele, na psa,
na čornikaj, kiž wobroćenaj hišće na njeho běštaj.
Směwk zakćě tuž po licomaj jemu při tymle želny.
Pak njebě hišće zmužił so tak, zo by wustupić móhł zas
před staršeju bjeze stracha. Tuž z poslednicu prawje sćicha
nětk so suwaše za domske přez zahrodu wjelespěšnje.
Kónc přišedši pak trawateje jich zahrody, sydźe
Michał so pod dub halozaty pola studnički jasnej.
Somoćanej w njej kupaše škórc sebi křidlešce swojej.
Ročk, přeskakujo wot kerčka na kerčk, pjelnješe tule
čerwjene horlo ze slěbornej sebi z wječora žołmu.
Sołobika pak na ranje spěwatoh we worješinkach
drobnuškeho wokřewješe krjep z njej błyskata rjenje,
šijku k luboznišom jemu spěwej mačejo čerstwa.
Hdyž pak na trawnatych sebi łukach dźěłachu syna,
tu napoja jim křewjateho, wjeleslódneho studźeń
skićeše; někotry z njej načerpany zakrasny karan
juž zašoł bě drje do lukow, hdyž jim ležachu syna.
Na wotawu ducy ze syna dom juž, lěhachu na zem
čeladnicy so, do trawy połožiwši swoje hrabje,
zo so nad žórlatej bychu srěbajo křewjeli žołmu --
wuwołana po cyłej wsy bě za dobru woda.
W njej wumywal bě často sej tež juž płačitej woči
Michał, ból swoju bórbotatym wuskoržejo wodam.
Wóń rozliwachu po łukach pisankojtych nanajmilšo
kwětaški. Přez łuki pisankojte pak slěborna rěčka
pleskotajo, sebi z kamuškami pošeptujo sćicha,
waleše žołmički, na słóncu so zabłyskate jasnje.
Po woběmaj pak stronomaj za wsu wólšina ćmowa
brjóh přewodźeše, puć zastupujo hnadnemu słóncu.
Zbliska pak wupinaše hat ze zmohami wjelerjanu
runinu we wjerbach, ze swojeho porodźejo klina
mócne potače, schow poskićate plesatym kačkam
před hajnikom, kiž na čolmiku po nich třěleše wbohich.
Ze serpikom wobrubješe lěs jón zezady chłódny.
Łučlane chójny, we wjerškach pišpotajo prawje sćicha
ze šwižnymi sebi jědtemi, šum zašumjachu dźiwny,
hdyž najcuńši jim z wječora wětr Zawěwaše do nich.
Hodźinkow tu přečinił bě tójšto juž na jasnych Michał
na wječorach, hdyž błyskotachu so z błyšćom najrjeńšim
žołmički na měsacu, kiž miły z krasnišich honow
wustupowaše, zo nóc rozswětlał by, hladajo na zem.
Do wutroby zawěło bě nětk tež Michałej zrudnosć
to wšo. Do rěki wobroćeny z wobličom, so sydnył
na zeleny bě młoduški dorn, sebi samemu rěčo:
"Ow, zawróćće mi hišće so jónkróć, złotuške časy,
hdźež, ach, po wobliču hišće směwk mi hraješe jasny,
hdźež, zalětujo do włosow mojich, najrjenišich róžow
raniši wětr najcuńšo ze mnu so košeše dźěsćom,
hdźež, zaspěwujo spěw sebi ze spodźiwnej mełodiju,
barbaty ptačk woblětowaše šće mi wjeselu hłójčku,
hdźež, ach, při studničce tu són, ach, najkrasniši sonjach,
za mjetelu poskakujo skok a za zynčateju
pčołku na luce ze sotřičku, kiž za ručku wodźach!
Ach, wobroćilo do zrudoby je so wšitko mi za mnje
nětk! Kaž nad měsacom so, nad słóncom, žołmički tejle
rěčki, radujeće, nanajčilšo chwatajo běh swój,
tak pominychu dny so mi młode w zbožu najwjetšim.
Kaž pak płač zapłakujeće z najstyskniwšim styskom
wy, přišedši mi, žołmički, za wjes do wólšow ćmowych,
hdźež wy we hłubokich sebi kótlach skoržiće skóržbu
žałosćiwu, zo njemóžeće so na słóncu jasnym
wjac wokřewjeć a na měsacu běh błyšćaty běžeć --
tak tež na wboheho je so na mnje z mocu najwjetšej
ćma wulala, na škropawe, chód ćežace puće
mje zawjedujo, ze zrudobu moju čwělujo hrudź wšu.
Ow, pospěchuj so po njebjesach mi, słónco najlubše,
zo rozćepilo zrudnemu ze sylnišej by mi brónju
ćmu, kiž na wutrobu so mi wuwali z ćežu najćešej,
zo zaswital by wumóženja z toho horja mi tola
dźeń, pokazujo mje zaso na puć ze swětłom wótrym!"
Do zrudnosćow zahlubjeny duch zabył běše na zem,
na wokolnosć, podnurjejo do rjenišeho so sona
młodeho. Zem wopušćiwši, hrudź pozběhnyła bě so
ćěsna do njebjes, wo wumóženje z najćešeho horja
prošo; bě ze sylzami styk'ł wukupanej swojej ruce
wbohi najnutrnišo a wobličo ze starosćemi
pochmurjene wobroćejo ze zdychom na lube słónco.
Na njebjesach sebi pytaše do hrudźe křewjatoh tróšta.
Mać njebě tuž pytnył tež Michał w zrudobje swojej,
kiž bě přidružila so, wuhladawši jeho tule,
po zahrodźe juž pytawši po wšitkej lubowaneho.
We wutrobje bě žel jej štož wšak maćeri dobrej
Michała, na kotrehož běše nan wutřasł njesprawny
dźens so. Ze swojej lubosću tež wuleć chcyše dobra
na Michała wšak křewjateho, wjelesłódkeho tróšta,
zo wubudźila hrudź by jom ze sna mysličkow ćežkich;
zo wukošal by ze zrudnišej jemu płačitej woči
słowičkow dych najcunišich ze rta maćerineho
želniwu sylzu, do wobliča jom ćěsnemu wějo.
Rěč, kiž wudobyla bě so z hrudźe Michałoweje,
wšak wusłyšała tež tu žałosćacu běše wšitku,
potulejo so za płotom hrabičkowym. Tola sćicha
pozběhnywši so nětk ze schowa, kročeše z kročałku ćichej
na Michała, jom na ramjo złožejo ruku najmilšo.
Zastróženy wšón, wohladny na nju so ze spěchom Michał,
so začerwjenjejo jej ze styskniwym dźeše słowom:
"Čemu po zahrodźe moje, maći, chodźiš mi slědy?"
Do płakanja juž so znowa zas da, wohladnywši na mać
ze słowami so tajkimi. Mać wotmołwi pak tak jom:
"Do płača zas sy najzrudnišeho so ponuril wšitkón,
Michale! Tak njejsy šće mi na swěće płakał štož dźensa.
Hlej, wusłyšach wšak za płotom rěč, kiž rěčeše zrudnu.
Michale, praj, što we wutrobje tola takle će rudźi!
Čom rozliwaš mi do studnički wjelebohate sylzy?"
A syn, wotmołwjejo jej, ze skoržacym dźeše słowom:
"Maći, wšak wěš, kajki we wutrobje bój wojuju ćežki
wjele juž lět. Dźě přeměniła je ze synom łuka
na třeće juž so, zo na žeńtwu nastajnosći nimoměry
nuzujetaj mje z bohatymi jeno hólcami wbohoh,
pak njemóžu sej pře to, hdyž hrudź njekaza sej k hrudźi.
Haj, tři króć juž na zahrodźe so z wulkimi nošach
nožicami, zo bych nalěto płót wutřihował rjany,
zo nan tohodla we wušomaj porokujo leži
mi, kiž njezaslužam sebi na swěće nanihdy toho.
Nastajnosći sym za tym dźě šoł tola, to jeno činił,
wo čimž běch přeswědčeny, zo chce nan tak měć to najradšo.
Ze žałosću so mi rudźeše hrudź, ach, z bolu najćešej,
hdyž dopjelnić wšak njemóžeše nihdy žadosće wamaj.
Na zahrodu potom mje ćěrješe k studničce pod dub
duch mój, we łožu wukupawši mje w stysku najhóršim.
Haj, někotry zakrasny juž to swěčkaty wječór,
swěčkatu nóc přepłakał sym na zrudobach pola studnje.
Ćišinkemu wuskoržil sym na njebju měsacej husto
nuzu. Často tež na ranje do žołmjateho morja
ze zerjemi mi ranišimi dom kročate hwězdy
stysk sobu bjerjechu, we wutrobje mi rojaty ćěsnej.
Do wodźičkow, kiž za sobu hanjeja ze spěchom čiłym,
wubórbotał sym zrudnosće tu kaž dźensa najćeše."
Žel zajała bě maćerinu hrudź při słowach tajkich;
po licomaj wula so ji sylza ze želnoh woka.
Na Michała wobroći so na to pak ze zrudnym wokom,
za prawicu jeho wza, wułušćejo ke tróštej słowa:
"Michale, čom zamjelčeć ha chceš dźens čistu mi wěrnosć?
Praj mi stysk, kiž nanowo hrudź přepjelnja ći dobru!
Praj: Što zarudźiło je dźens će bóle hač hdy, što?
Bjez tajenja praj wšitko, zo bychmoj wědźaloj wobaj
to; wšak dźěłena ból je najćeša poł jeno bole.
Kak, zo wunamakam tebi ja traš pućow a šćežkow,
kiž wuwjedu će do wyska ze styska, Michale luby."
Na lubosćach roztał bě maćerinych zaso Michał
a tež změrowany zas trochu ji nětk dźeše słowo:
"Maći, pohladała sy mi do hrudźe; z wěrneju hubu
wšo njejsym tebi rjekł. Tola daj -- ach, njewurěč mi jich --'
daj spać, prošu će, we wutrobje mi předrohim čućam,
kiž zahinu njech ze žiwjenjom mojim, zrudoby połnym."
"Michale, hdyž počat sy mi hrudź a myslički swoje
wotwodźěwać, njedaj tola nětko so zatrašić, zmuž so,
praj mi wšitko, štož na wutrobje šće ći ćeži tak ćežko!
Lubosć maćerina najlěpšich wuslědźi srědkow,
zo by wumóžila sebi z horja lubowaneho
syna. Zamylići so mi tuž njedaj tola, rjec wšo!"
Ze želniwej bě wutroby mać jemu rěčala takle.
Michał wułušćeše pak ji na to tajkele słowa:
"Ze słowami dźens hrubymi nan wutřasł je so na mnje,
na wboheho bjeze wšeje winy; hrudź chce mi puknyć
to, pomyslu-li, zo tola po móžnosći so najlěpšej
prócuju na hospodarstwje, dźě na polu kóždźički dźeń hač
do slepeje ćmy drěju so sam, hdyž z polow je dom wšo.
Pak tež ze žohnowanjom najbohatšim bóh moju prócu
žohnuje: Žně napjelnjeja nastajnje wysoku bróžeń
přez swisle hač k ponoškej najbliže mi z wobradu božej.
Ze skotom po spodźiwnym dźe nam lěta juž zasobu k zbožu.
We kašćiku přisporja so na najstwě z wěnčitym lětkom
toler tołstych. Po statoku so mi bohatstwo roji.
Zbožowny tola wosrjedź žohnowanja runjež wulkoh,
ach, njejsym pak. Z hromadami drje bohatstwo množi
domje. Čas wupjercha pak młody mi ze křidłom spěšnym.
Powobroćej so mi tamle, kak žołmuja pod hórku žołmy
pšenične, so zablyskujo we słónčnym błyšću tak krasnje,
kak přeměnja so při luce tamle pokolebany
we wětřiku najcuńšim kocht, hlej, złotožolty,
kłosateho mi ječmjenja, wows juž šlewjerjoběły!
Hlej nož, na Kročicach stoji popa na popje tamle,
hromadka na hromadce pódla nich sebi na słóncu hnadnym
kłós wohrěwa, ze zornami wjelepolnymi wšitkón
napjelnjeny; lěs na łuki, na pola šěroki storka.
Wšo kołowokoło -- to je Wićazec, maći najlubša!
Ze sadowcow so wuzběhuja mi z běluškej pychu
twarjenja. Za hródźemi runjezróstne so, za bróžnju lipy
postrowjeja, rozsyłajo po dworje wónje najsłódše,
po zahrodźe. Hlej na čerwjene, moja maći, mi třěchi,
kak rjenje chowaju we lipowym so mi lisćičku słóncej,
kak pozłoćany na domskim konik błyskota wšón so.
Stwu pak zapletuje wjelechlódkatu ze wšitkich stronow
kićaty winowc, zo we chłódnicy w njej bywamy wulkej.
Zawěsće cyłej wjeski najrjeniša pycha je dwór naš.
Nětk nimam nade wšěm pak, ach, wjace wjesela žanoh.
Zapusćene kaž hrudź so mi moja wšitko tu być zda.
Na statoku wšak mandźelsčinej šće mi lubosće njeje."
Mać pak z wjesołosću wobjimaše Michała swojoh,
z radowacej wułušći jom wutroby wjesołe słowa:
"Michale luby mój, što tola ze zrudobu so tu nosyš,
njepřeješ-li sebi na swěće wjac štož njewjesty dušnej?
Na třeći raz juž zawróćile su so w nalěću škórcy
k nam, zo powědałoj smój ći nastajnje, zo tola dyrbiš
wo dźowku hić, kiž z lubosćemi by ći pyšita dom twój.
Zestariłoj wšak wobaj juž smój a na wuměnk wězo
časnaj drje, za žiwjenje smój so nadrěloj na kuble nadosć.
Na třeći raz wuhotuja na puć so łastojčki čiłe
na kraj z nazymu na južny, zo poskal namaj njejsy
na radźičku, kiž tři ći mój lěta radźachmoj dobru.
Hrudź wohrěć ći njemóžachmoj nihdy na swěće twoju
za holečo, kiž z lubosćemi by sej do domu přiwjedł.
Ach, wuronił tójšto drje ze zrudobu sy mi sylzow,
zo hrudź njestoješe tebi za holečom ani jenym
ze wšěch, z kotrymž najradšo sej woženitoj tebje bychmoj.
Bjez tajenja chcu rjec tebi, Michale: Juž sy sej zhladał
holečo. Hrudź wšak we zrudobach a w mysličkach dźiwnych
nuri dźensa so, na dźěćace najmiliše sony
spominajo, kiž wěncowachu so ći z lubosću młódnej.
Michale, zdowuznawaj so mi! Widźu to na tebi, zo sy
za mandźelsku wubrał sebi holečo po swojej mysli."
Začerwjeniwši so we wobliču, jej wotmołwi Michał:
"Luba maćerka, na čim to wothladała je ći hrudź sej?
Haj, wuhladał sym sebi holečo; z nim jeno hić chcu
přez žiwjenje puć, stowaršiwši sej ju na wšitke časy.
Njezwolitaj-li pak do toho mi, zo wo holčo šoł bych,
kotrymž žedźi mi z lubosću hrudź, wupusćena wěčnje,
ach, potom wostanje mi. Do polow, do kubla rjanoh
wam wohladam so, na pjenjezy, bymjež było najwjac jich.
Haj, traš maćerina by mje sama njemóhła lubosć
dlić, ach, na statoku, kiž prěnju mi rodźeše lubosć
ke staršimaj. Nětk horliwišu šće mi wutroba moja
začuwa. Zo su na swěće mandźelsčine mi najwjetše
lubosće, zo tež ze statoka, wopušćiwši lubych,
sćěhuje młodźenc za holečom a zhladane holčo
za młodźencom tym zwolenym, na statok daloki, cuzy,
kazatej-li sebi po sebi hrudźi, to začuwam mócnje.
Tuž da dajće mi hić nětk, hdźež ponjesu mje woči.
Kubło, na kotrymž přeprócował sym so pjatnaće lět tu,
nětk njeje juž moje. Najzrudniša žel pak mi jima
wutrobu, zo nan ze surowymi nož słowami lubosć
zapłaćuje mi, kiž za tym nož dźe, zo lubeju staršej
zwjeselała by. Ze statoka dźě ze surowosću
wupokazał je dźens najnjezbožnišeho mje nan, ach,
prajicy, zo njesměm jemu na woči přińć do wěčnosće
z njewjestu, kiž njemóhła sej z fórotom dwaj nakłasć mi
wozaj. Za mandźelsku pak Róžanćikec sym sej zhladał
nětko Hańžu. Zo za žiwjenje tuž zwjazk je najrjeńši
roztorhnjeny, zo ze synom wamaj, maćerka luba,
być njemóžu, to widźiš. Chcu na cuzbu hić w božim mjenje."
Na wutrobu bě Michałowu so zas na nowe čorna
zrudźba walila z ćežu najćešej, a ze zrudnoh woka
zas wula so jom po licomaj wjelezrudnuška sylza.
Na Michała so wobroćejo, mać zjewi jom tole:
"Michale, ach njepušć tola nadźije! Z nadźiju swět wšón
we žiwjenju sej ze studnje čerpa tróšta najsłódšoh.
Zawěsće za młodźenca pak najmjenje so přistoja takle.
Zo postrowił by za dźens sposlednja na wječor škowrončk
słónco ze spěwom, k wječornemu pozběha so njebju,
ze zrudnymaj nětk křidleškomaj dele pjerchota na zem,
zo njemóže wjac ze šije spěw rjenježórlaty jeho
słónco překrasnjować, tola hdyž so ze směrkow rańšich
wuzběhuje jom młoduški dźeń zaso z luboznosćemi,
wumywa z błyskotatej sebi rosu na swětłej mjezy
z wóčka spar a -- z wjeselšimaj so zas křidłomaj ptačk juž
do njebjes zawjerćawši -- dźak słóncu na nowe spěwa.
Hdyž zašło je za hory zelene z wječora słónco,
drasći so ze zrudobu najhłubšej na luce kwětka,
zawěrajo swoju hłójčku najpyšnišu přeškódnym mrózam,
pokošiwši pak na ranje ze rtom so słónčnym tak horco,
zas wotamka tu hłójčku ze spěchom z krasnosću młodej,
srěbajo z wjesołosću jeho koški z połneju hubku.
Michale, kij je nadźěj, a zepěrajo so mi z dowěru čłowjek
na njón, na swěće přiměrjeny jemu dokonja běh swój.
Njezadwěluj mi, Michale, tuž; wšak maćeri chroble
wěr, zo wuhotuje šće ći kwas tež z holcu najchudšej
nan, runjež dźens so ći staji. Najposledniše jemu słowo
to być njemóžeše nihdy na swěće, Michale luby.
Wěr mi, we wutrobje jemu płomjeni za tebje lubosć,
zo by na rukomaj tebje z lubosću nosył najradšo.
Sam pak wěš tola, zo nan na pjenjezy nimoměry
hlada, a zo je do česće, to nazhonił sy sam juž.
Dźi nož k njom a daj jemu posłušny słowa najlěpšoh!
Z nanom popowědać tola wo tym dyrbiš najprjedy.
Wułožowanja, so spušćej mi na to, njebudźe činić
wulkeho, rozestajiš-li jom wšitko. Praji drje dźensa,
zo njesměš přiwjesć jemu do domu bjez pjenjez holcy.
Wusłyši-li pak, zo Róžanćikec sy sej wuhladał Hańžu
za mandźelsku, budź přeswědčeny mi, zo do toho zwoli.
Wuchwalował je někotry raz mi ju pilnosće dla jej.
Hrudź naprosyć drje tuž so jom da, zo njeb'dźe tak kruće
naprašować so, što do pjenjezow b'dźe ji nan sobu dać móc."
Do wutroby běchu Michałowej tež woprawdźe słowa
maćerine zawěłe najlěpšu nadobu nadźěj.
Maćeri dźak pak wuznawajo, dźeše z lubosću słowa:
"Maćerka, dźens njemóžu pak nanihdy před nana stupić.
Ach, přejara šće pukota hrudź mi moja w najwjetšim
njeměrje. Móc wuprosyć chcu wot boha jutře sej na to
na kemšach. Budź pak mi ze srědnicu, moja maćerka luba,
a přihotuj juž do časa nana na moju žeńtwu!"
Maćerina hrudź zajuskny tuž, a ze směwkorn džeše:
"Michale, prjed hač na zahrodźe šće mi na štomach hustych
jabłuka začerwjenja so najprěnje, na słóncu ćopłym
dozrawjejo, b'dźe mandželsčina juž ći we domje lubosć
pósłaničko słać, wo blido, wo skót starać so, wo hródź."
Wobaj pozběhnyštaj so, ze spěšnej kročelu kročo
přez zahrodu, sebi radźičku na žeńtwu radźo najlěpšu.
Z poslednicu nětk kročeše sam pak do kuchnje Michał.
Dojědźiwši tu, spěchaše do konjenca, sebi za lack
čornakomaj natykawši při blidźe chlěbowych skórkow.
Wjesele na Michała zarjehotaštaj; dźě najwjetša
zrudźba, kiž do wobjeda šće jom ze styskom zjewješe wšitke
wobličo, bě nětk pozběhnyła so nimale z njeho.
Konjej zgratowawši sebi, zapřeže do woza žitnoh,
na rěbliznu so zlehnywši, do polow ćěrješe ze wsy.
Pjaty spěw
5Po njebjesach žno bě pokročiło zas ze stopu spěšnej
słónco, so za zelene pochilejo hory z najmilšim.
Husy na rěče pjerchotachu šće, z radosću w pruhach
purpurowych so kupajo, kiž wusylaše słónco
poslednje na ćichu wjesku. Z najluboznišim žno nětk z cyrkwje
zwón zazwoni na wěži swjaty wjesnjanam wječor.
Na třěchu, na znajomnu nawróći so běluški baćon
klepotajo, sej ze sylnym pyskom žabisko njeso
młodom rodej, kiž naćahaše žno so na nana z hnězda.
Ze žitom wóz, nětk nakładźeny, so do dworow włeče.
Ze črjódami so pisani za wozom burowa čeledź.
Ze serpikom a ze žnjencowej sebi žitneju kosu
zejhrawa z wjesołosću błyšć stónčny. Najrjeńši spěw jim
žórli ze šijow napřemo ze škórcami, kiž so wo wsy
na topołach běchu zesydałe, zaćahujo z hłosom
mócnym. Wysk najlubozniši so duž po cytej wjesce
rozlěhaše, kiž hewak so z ćišinu krywaše dźeń wšón.
W čopach zapišćachu nětk z najspěšnišim drjewjane wrota
na dworach wšěch, a wot prěnjeho hač do poslednjeho
dom zebra so wšón na wječor, za blido sydajo wšě so,
zo z kruwarjom wotročk na posćěn, pomodliwši so najprjedy.
Dźens wupřahnył pak na wjesnjanow běše pozdźišo Michał:
Na njedźelu wostajić wšak popow jeničku wjezbu
njechaše při wsy na Jarkach. Čeladnikojo najkmańši,
připóznawši jeho mysl, njemoskotachu pak štož druzy
na Michała, zo njewě, hdy kónc by drějeńcy činił.
Haj, tež poslednišu šće 'mu wjezbu z mysličku jasnej
wotmjetachu, runjež Michał bě to sebi nježadał wot nich,
prajo, zo na wozu do póndźele njech we božim mjenje
steji na hunje, zo nadźětane na dźens je tak dosć.
Po prawym hospodarskim jemu wašnju Znapřeći wotročk
juž wobstarny, kiž za wotročka pola nich žno bě wěsće
na wšě dwaceći lět, zo wosyrići by 'mu móhło
na wozu žito přez njedźelu, wšak k ničemu potom
wosyrjenoh njej' do spódnjej woršty. Škodu tež bjerje
wóz, hdyž na nim telkole kop wotpočuje ćežkich.
Prjedy hač hródź zastat běše Michał a, po wodu k studni
z kanami sej doskočiwšj, wows namočił bě w korće,
bě tež wotmjetana juž wjezba, na woršće snopy
zezamkane, wóz woskubany a zawrjena bróžeń.
Čeladnikam pak kiwaše za to tež wječerjeć słódne.
Dwaj, natočiwši ze suda, Michał karanaj piwa
ješćateho jim přinjese do jstwy jej na blido
brjuchatej, zo wokřewjeć by nad napojom so móhł kóždy
słódnišim do sytej wole po swjatoku. Nimo teho
rozdawa na kóždeho šće tež hólca trubkow najlěpšich
po dwěmaj, zo by krónowata jemu trubčička měrna
dźěło dokonjane. So wo čeledź staraše štož nan
za dźěći. Duž pak traješe po nich tež wěčnje najdlěje.
Hdyž bě we konjencu pak ze wšitkim hotowy pohonč,
wuhotowa so ze spěchom nětk potnjedźelski Michał.
Durje wočiniwši pak nanajstwine prawje sćicha,
wza tu kobjelatej sebi kołbasy ze žerdki połnej
(do domu zarězali běchu do žnjow tyclźenja hakle)
dwě a -- do rubiška jej zawaliwši sebi --' mjelčo
suny ze zahrodnymi so duričkami. Jeho nichtó
we domje njewohladał běše. Stać wšak chcyše radlubje
k wšitkom bjez stracha maćeri, hdźe wostalej stej běłej
kołbasy, hdyž by hotowala so 'mu kemšaca jutře
na raniše. Zetkal tola dźens njerad jeno by pak
domjacych po puću, na kotryž wuhotował bě so hišće
při ćmičce. Dźeń zašoł bě lehnyć, žno padachu směrki.
Za łukami nětk za wjesnymi pak so włečeše Michał,
z rěčku stupajo ze spěšnišim. Dale noweho mosta
kamjentneho njebě přišoł šće pak, winywši zdobom
na lěwicu so. Po mjezy spěchaše do delnjej wjeski.
Nimale kónc přišedši nětk po puću chěžinoh rynka,
zasta před chěžčičku, kiž wosrjedź najluboznišeje
zahrodki hladaše na nuchawki wóń sypate w koło
słomjana. Z kedźbniwišim so po porstach k woknješkam niskim
kradnješe. Wo jstwě njeswěćese so mu na blidźe lampki
wolijowej. Wšak pobožnišej bohabojaznej swójbje
Róžanćikec runje ze rta žórleše wječorny paćer
so z najnutrnišim, zo njebjeskemu by so wótcej
dźakowata štož spokojna za wšě dobroty, kotrež
wopokazał bě njebjeski nan žno ji njeličbne wěk wšón.
A kaž wutrobitej sebi konjej, wyskajo wulce
z wutrobomaj, zarjehotatej, poskakujo z wjes'łom,
wusłyšawši hłós pohončowy žno zas za sobu znaty --
tak tež paćer do wutroby běše Michałoweje
wysk zawěł a na młodźenca wjelećěsneho w duši
měr wulał najcuniši. Pod woknom w zahrodźe stejo,
Michał z wjesołosću wšón słuchaše krasnišim zynkam
tójhdy. Pře wšitkich Hańžiny hłós bě najjasniši słyšeć,
kotryž kantorješe, dźak k njebjesam pinajo horcy.
Hdyž zaklinčał bě posledni zynk pak spěwatej swójby,
do woknješka zaklepa nětk Michał ze swojim porstom.
Ze spěchom duž zebra so z najčilišim do chěže Hańža,
zo by wottykała. Sćicha do wucha Hańži najprjedy
pošeptnywši, čom na směrkach dźens přišoł šće ji k nim je,
zastupi do jstwy, ze staršimaj postrowjejo žno so
w durjach z Hańžinymaj. Stólčk nan jemu za blido staji,
wokenicy zawrě nětk Hańža, kiž běchu na puć.
Z nožičkami wopaleny mać wottřihawši sužot,
zaswěći lampku, dola ju ze swěćenjom a, pótejlu
do kamorčka donjesewši, na blido staji ju čistu.
"Što tola do dotnu Róžanćikec će, mój Michale, njese
ze směrkatni? Dźěn wupřestrěła žno so po honach nócka
ze křidłomaj předobruška, spar wusywajo na nje."
Nadobneho wopraša so młodźenca ze stowom mać tak,
na zróstneho, wjelerjaneho při tym ze spodobanjom
hladajo. Nětk wułušći pak maćerce skřidlene słowa:
"Haj wšak, ze směrkami no mi, ze ćmičku, z wječora hakle
ma bur woteńdźenja, sebi po wsy hromadu honjo
na worštu ludźi, na nakład'wanje, šće z wječornej hwěždku
wo pódlanske so starajo, hdyž so na polach złote
žně nam za bróžnju wohladuja, zezralene krasnje
na słóncu, hdyž dostate sej nam domchowanje popy
kazaju, hdyž wotležało na hromadkach žno je čas swój
žito, hdyž rěblowany zas wóz sebi zastorkujemy."
"Popołdnju sće žně tola dźens tak derje tež měli?"
Wobroćiwši so na nana, Michał zjewi jom tole:
"Haj, dźens na wjesnjanow smy so krućišo přahali wěsće:
Wotwozyli wšak za pót dnja dźensa cyłe smy Jarki,
juž zaworštowawši sebi ze suchim komoru spódnju.
Zwón wuzwonił pak do wjeski bě tež swjaty žno wječor,
hdyž so do bróžnje posledniši nam włečeše wóz naš."
"Kajke ha na njebjesach so čini, wostanje wjedro?
Po swačini wšak schadźachu ze spěchom mróčalki běłe,
hrimotace žno mi na módrinu; snadź přićehnje w nocy."
Tak nan nazhonjeny nětk z hospodarskim zaso wjedro
wěšćeše. Po cyłej w okolnosći tež zdaloka, zbliska
za wěšćerja bě wuwołany. Jeho słowo tež skoro
kóždy so raz dopjelnješe, na škleńcu žiwy pak při tom
njedźiwaše, kiž na žnjach najčasćišo rólnikow jeba,
zo potom sej do bróžni podarmo nawoža mokroh.
Michał, wotmołwjejo jemu, ze skřidlenym dźeše stowom:
"Popołdnju ani ze wšej nuznotu na polu pytnył
to njejsym. Tola na njebjesach počinaju schadźeć
mróčalki na dešć, na Delany je so sčiniła wulka
murja. By no mi přewisało šće hač do srjedy někak,
zo bychmy dohrabali prjedy hromadki pod suche naše."
Nětk wuwě pak stowo 'mu ze rta maćerineho:
"Bóh luby knjez wšak po mudrosći žno swojej najwjetšej
wšo dowjedźe mi na prawo. Dešćik tež dobry by był zas,
zo bychu zeschadźałe nětk kolije, zběžale rěpki.
Žito, we popach zestajane, wobtysknje dźě wob dźeń
na słóncu zas! Haj, z hromadkami drje ma chorta, hdyž póčnje
z dešćikatym być. Pak njepomnju šće žiwa, zo wonka
by što zwostawalo; bóh knjez, kiž wokřewja z dešćom
zem, poruča tež wětřikam, kiž ma pod swojej mocu.
Wukročiwši jom ze swětłych dworow, přewěja kraj wšón
słužownikojo najrychliši, ze stwjelčka ze słónčkom miłe
košejo krjep, zo kónc njebralo by wobrady božej
a zo zarunala by so rólnikej próca najwjetša."
Mjelk nasta nětk mjez nimi zdobom na chwilku němy
wo jstwě. Michałowa wšak so wlačeše, měrješe dołho
na to hrudź, kak na Hańžinu přišła by jom žeńtwu
powědaći. Wotwjazujo na dźiw z njeměrnym porstom
so brěmješko z třepotatej jimaj hrudźe, łušćeše słowa:
"Na žnjach na syčenju je pospochi waša mi Hańža
wotběrata, zahrabowała pola nas skoro tydźeń,
po swjatoku hakle do trawy jězdźo kruwičce, dušna.
Zo bych ji duž narunał nož trochu dźěławosć wulku,
sym přinjesł wam za jutřiše tule k wobjedu běłej kołbasy,
běch zabył skoro ze wšej nuznotu na to."
A kaž róžowy pjeńk, překćěty žno, z łopješkom blědym
zem přikrywajo, we wutrobje so raduje něžnej,
hdyž jemu na wotnožkach zaso róstnych mtódniše róže
wukćěwaju, wóń sywate po zahrodźe nanajcuńšu --
tak tež we wutrobach zawěł běše staršeju starej
radostny wysk, hdyž wot Michała wusłyšałoj běštaj,
kak je jich Hańža ze žnjencarku jemu była najlubšej
na žnjach, kak je so nad towarški bóle k dźěłu jom měła.
We hrudźi dźak porodźejo, ze rta jón žórleše mać a --
wobroćiwši so na Michała --' poča jom z najmilšim:
"Bóh luby knjez zapłać tebi tysac króć, Michale, štož sy
činił nad nami. Wotdźělala wšak dołho šće njeje
Hańža na žnjach z wotběranjom, štož dolžni ći smy my.
Haj, wupłaćał sy ji zas połnu na kóždy dźeń šće
žonacu mzdu. Nimo toho smy wotwozyli sebi tójšto
pohrabkow nawjazanych z wašich hon a nalěto dołho
do dźećeła wam jězdźili. Ně, nihdy na swěće tole,
Michale, njemóžemy ći narunać ze wšitkim dźěłom."
Michał z najluboznišim wotmołwi ji ze směwkom takle:
"Maćerka, što b'dźeš powědanja tola wulkeho činić
wo to nastajnosći mi, spominajo nimoměry
na tajke maličkosće dźě nož! Wšak njewěš ani, kak smy
wužili Hańže na syčenju. Mzdy z prawom najlěpšim
zasłuža je sej. Hdźe bych druhdźe to žnjencarku našoł
nětk, a ze žitom zezralenym žno bě wězo najwjetši
čas. Tež z wječorkom sym přišoł tehorunja dźens, zo bych
ju zamolwjał sej na nowy tydźeń za prěnje dny zas,
změje-li woteńdźenja, wšak do hromadkow chcemy dać so."
Nan, kiž rozomneho sebi młodźenca wažeše wulce,
wobroćiwši so na njeho, ze rtom takle jom dźeše:
"Potrjebaš-li, mój Michale, za časy na dźěło ludźi,
přińdź sebi jenož po Hańžu, na dźěło wam wšak najradšo
chodźi. Žiwa so njezapowě, jeli wot domu móc b'dźe
wottorhnyć so. Doskočić tež dźěn ducy k nam móžeš."
Móc zawěła bě spodźiwna do hrudźe Michałoweje
z tym, a na staršeju poča nětk ze spěšnym słowom:
"Někotry dźeń zakrasny žno za mnje waša je Hańža
přečiniła pola nas, a ze wšitkich, přezpólnych, wjesnych,
widźu najradšo ju při sebi. Kak ha by było, hdy Hańžu
bych wam ze mandźelsku sebi na wěčne do domu dowjedł?"
Na tutu rěč pak wotmjelknyštaj jemu dźiwnišu staršej.
A kaž sorna, kiž před hajnikom. je so schowała mučna
pod kerčkom, wotpočuje, sebi ze strachom wutrobu pjelnjo,
wusłyšejo jeho třělenje, šćowk a jachlenje psyče,
z lěhwa na nohi poskočiwši, nanajspěšnišo ćěri
přez hórku, dólčk, wuhladawši zezady zelenoh hajnika --
tak tež ze sna bě lubozneho poskočiła Hańži
wutroba, wustyšawši swoje ze rta Michałoweho
mjeno. Pozběhnywši swoju hłójčku, pohlada na mać,
na nana, što tež to na tajke požadanje b'dźetaj prajić.
A kaž na wječor, za zelene so schowajo hory,
słónco z womłodźatym a najluboznišim swojim swětłom
poliwa na posledni šće raz wěž' cyrkwički starej
na mału chwilku -- tak tež womlodźilo bě zas zdobom
wobličo šědźiwymaj juž staršimaj z chwalobnej rěču
Michałowej, kiž do mandźelstwa požada sej Hańžu.
We wóčku maćerinym pak so na to želniwa sylza
zazyboli. So na młodźenca wjelelubeho z ruku
naćahnywši, přimny jeho za ruku, ze spěchom z hrudźe
ze zrudnišej jernu rěč wuwěwajo zrudnišu tule:
"Michale, ze žortom wusunyło so ći ze rta słowo
tole to! Być do wččnosće wšak Hańža z mandźelskej tebi
njemóže: Z chuduškeje dźě je chěžki. Kak ha by móhła
duž wudać so mi na swěće bjez pjenjez, bjeze wšeho,
štož přinjesć sebi do burskeho ma do domu sobu
njewjesta, na wulke kubło najhubjeńša ze wšitkich wjesnych?
Wšak so kublerskich dosć, kiž z hromadami maju wšeho,
na tebje łóji žno. Powědanja njechala wam słyšeć
a wutožowanja, kiž činiła na to by wjes wša,
zhoniwši Róžanćikec nade wšitko chudšu mi Hańžu
z njewjestu bohaćišom tola Wićazec Michałej wo wsy."
"Do tehole ći njemóžetaj tola zwolići staršej,
Michale, žiwaj. Wo chěžkarsku nihdy na swěće rodźeć
njebudźetaj, hdźež z pjenjezami je ći kublerskich nadosć."
Tak wotmołwił bě nan wjelerozomny młodźencej dobrom,
kiž posłuchał změrom bě na to, doprědka
hižo pomysliwši sej to. Nětk pak dźeše jim skřidlene stowa:
"Dźens wuznał sym popołdnju žno so maćeri wšitkón,
zo je wuzwoliła sebi holčo wutroba moja.
Zapěrawši so z mocu najmócnišej temu znajprěnja,
mać mi z wjeselišim tola naposledku daše prawje
być, šće na ruku poslubjejo mi, zo nanej b'dźe za mnje
rěčeć; njezapowě nihdy do žiweho so ji boha,
praji-li mać, zo z nježenjenym hewak wostanu wěk wšón."
Nanowe, maćerine wustyšawši přewěrne słowa,
Hańža pjelnješe ze zrudobu sebi wutrobu tak kaž
róžička, na nalěto zakćčwata, hdyž su jim na zem
łopješka storhate ze surowym wjelesurowe mrozy.
Kaž pak nalěto we wutrobje so zas radujo, róža
wupřestrěwa swoju krónu najmilšo, hdyž dešćiki ćopłe
płódnosće na čerwjene ji pupčički rosuja z njebjes
a wětr z luboznišim sebi hraje z njej na rjanej luce --
tak tež Michałowe běchu słowa nadźije połne
tróšt wulate zas do Hańžinej so rujatej hrudźe,
a zawysknywši wysk z wjeselišim, so ji zradowa wšitka.
Tež mać zwjeseliła bě wšu rěč ta z wutroby dobrej
Michałowej. Pak nětk jemu dźeše wažniše stowo:
"Rozpominaj tola we wutrobje sej z dobrej mi chwilu,
Michale, wšo tež, prjedy hač na wysoki sebi kłobuk
přityknješ wěnčk zeleny, zo by z njewjestu swojej
wuzwolenej tež před woltar boži z radosću stupił.
Mandźelčiny zwjazk wježe ći bóh, a žiwy jón potom
rozrisaći njemóžeš a złamaći slubjenoh sluba.
A kaž łastojčce, kiž zebrala so do časa z juha
na wječorny kraj, zandźelejo najjasniše wóčko,
přikrywaju ach ze ćmowej nocu pózdniše zymy --
tak tež mandźelskemu, kiž na hłowu je wudał so,
posłuchawši no mi wutrobinym tym začućam prěnim,
lubosće wuhašuja, prjedy hač pominy so lětko.
Njepřezjenosć a překora stej nož wo domje tajkim
ze statokom, dóńž do rowa njedorudźa so mi hrudź wša."
Dorěča. Wšo rozkladowała bě 'mu z mudrosću mać, pak
Michałowu bě hrudź z tym zahoriła šće no bóle
za Hańžu. Wotmołwjejo ji, ze skřidlenym dźeše słowom:
"Wšo to rozpominał sebi sym juž, maćerka luba.
Dołho po njewjestach žno so zjězdźowach, po wšitkim kraju
njenašedši ani jenej, kiž jimala hrudź by mi moju.
Z pjenjezami a ze wšitkim zastaranych nanajlěpje
mějach tež na wuběrk. Ze statokom pak ze wšitkich jenej
njebě ponižna mysl a najnuzniša lubosć, kiž hrudź wšu
wokřewjejo pozběhuje na krasniše wjeledróše
čuća, kiž dźěćo ze staršimaj a na bratra
wježe, kiž mandźelskimaj ma najmócniša wutrobje jimać,
ma-li na statok žohnowanje jimaj rosować z njebjes
a přezjenosć być nad domom z knježerku na wěki wšitke.
We wutrobje je mi Hańžinej nětk zakćěla ta kwětka.
Wóń jej łopješkow ze žadosću mi wutroba srěba:
Dowoltaj, zo bych do zahrodki sej ju přesadźił swojej."
Dorěča. Nan wjelerozomny nětk wułušći 'mu słowo:
"Zwolitaj-li ći, Michale, do teho staršej, da njech je
ze swěrneju ći no mandźelsku do domu na zbožo Hańža."
Wjesele poskočiwši jom, konaše radostny dźak, so
staršimaj z ruku za słowo dźakowaše. "Spiće strowi",
na to ze rta z najluboznišim wšěm wuwěwši, ze jstwy
stupaše. Ze swětlišoh jemu wóčka sapaše radosć.
Za kachlemi bě, ze wšelakimi so čućemi rujo,
Hańža nasłuchała wšěm słowam, kiž z Michałoweje
wutroby, ze staršinej sebi puć wurywachu wažne.
Za Michałom pak ze spěchom nětko spěchaše ze jstwy,
zo by wottykała jemu chěžu. Před chěžu wobaj,
wobjimujo so, posylnještaj sebi lubosće swěrne.
Hwězdy z družčičkami jimaj běchu, ze swatom měsačk.
Rót nětk Michałowy pak so tuleše ke rtej najmilšom,
Hańžinemu. Ju pokošiwši wjeleradostny z košom,
kročeše wotsal. Na chěžinym pak hladaše proze
Hańža šće za młodźencom, doniž njewiny na šćežku ji so.
Próh překročiwši do jstwy, zas kročele staješe małe.
Nóc bě zwěrowala žno so měrna ze swětłym dnjom zas,
spar wusyłajo na sprócne wóčko z křidłow čornych.
Z jasnišich hon wustupujo na módrinu rjenjehwězdnu,
měsačk liwaše swětla najsmilšeho na wšitku zem juž.
Podnurjeny pak we spěšnišich běše mysličkach Michał
na druhi puć přišol; prjedy hač pak do teho přińdźe,
bu tež na haćenjach juž wjesnych we wjerbach starych.
Žołma ze žołmičku sebi hraješe hru wjelečiłu,
błyskotajo so, frinkolo na měsačku ji najlubšim.
Z wětřikom wječornišim pokolebane, sebi sćiny
z dźiwnym pišpotachu. Šum dźiwniši šumjachu chójny,
putajo hrudź wšu Michałowu, zo so pod wjerbu tu nětk.
posydźe. Šum, šept do wutroby jemu wěwaštej sony.
Łysačk ze sćiny šepotatej nětk nadobo spjerchny,
po chwilce přitowarši so 'mu łysačka; z lubosću něžnej
na łysačka běłoćiperkatoh so tuleše z rjeńšim.
Kupajo we žołmičkach so najčilišich ze spodobanjom,
hladaštej na wobrazaj, kiž sćěhowaštej jeju stajnje.
Tu přihna so po luce liška na hońtwu nócnu.
Njebě doběžala pak šće haćenja, łysačkaj, hłójčce
pozběhnywši, so ze spěchom podnurištej, tola bliže
haćenjam spjerchnyštej na wodu zas. Wuhladawši liška
jej, poskoči ze schowa, suwaše po brjuše nětk so
na njej, zo přeradźiła tola z haru sama so njeby,
wótřiši nawótřujo žno sej zub swój, lizajo tlamu.
Nětk bu złóstniska při nimaj, hotowaše žno so na skok,
nože prěnjej ji njedótkaštej žno so zemje -- tu Michał
zahwizda na porst. Nadobo rozlěhachu so 'mu koła
po haće, na wulkosći přiběrajo. Bjez łysačka
liška ćěkaše. Rěč porěča pak Michał sej tule:
"Z krasnosćemi wupyšił sy, božo, njepřeměrjomny
swět a žohnowanje no mi sywaš z wótcowskej ruku
na zem, zo by płodźila ze swojeho wjelepłódnoh
klina płody najbohatše nam njedźakownym wěk wšón,
zo by ze statokom jeno měr bywał čłowjekam wšitkim
po krajach, po wsach, po statokach, zo by bratrowska lubosć
nad wšěmi kralowala, tebi sławila ze sławu skutk twój.
Njespokojnosć a zawisć pak stej nož po wšitkej zemi
zdomom; za časnymi nož kublami bjezzbóžni steja,
za bohatstwom. Bjeze zaměra běh swój konaja mnozy,
njemyslo, wbozy, na swoje powolanje wjele wyše.
Złósć sej zatrašnu we wutrobach jeno płodźejo, rodźa,
žohnuješ-li jim ze swojim žohnowanjom nade nich traš
wjetšim susoda po njeskónčnej swojej lubosći wěčnej.
Božo, kiž po njebjesach sebi wodźiš njeličbne hwězdy,
kiž tež žołmjatemu swoje mjezy mjezuješ morju,
kiž zem wožiwuješ wšu ze swojim dychom: Mi próstwy
njezacpěwaj tola mojeje, budź mi ze smilnym nanom:
Njewjesćinski šat Hańžu, najdušnišu ze wšitkich holcow,
woblěkaj, mje šat nawoženski, naju lubosće słyš mi!"
Tak so wolaše bohu. 'mu pišpotaći sebi zdobom
počachu wjerby ze šmrjokami, štož rjec bychu chcyłe,
zo je spodobała wšehomócnemu próstwa so tajka.
Nócny stražnik pak zatrubiwši jeho z mysličkow zbudźi.
Zhraba so duž štož jeleń, kiž při studničce sebi zaby,
zastróženy wusłyšawši za sobu hajnkowu třělbu.
Po haćenjach nimo česaka nětk so na truhu pušći.
Do powětra rozlata bě wóń najmilša z łukow,
ze zahrodkow. Wšě postrowjachu jeho kwětaški z něžnej
luboznosću. Wětr we wólšinach a w brězycach šwižnych
pišpotaše sebi při rěče pišpot na pišpotanje,
tróštowate jemu we wjerbach starych při haće wjesnym
mysle wubudźejo. Nětk šćežku so kradnješe na móst
do wjeski. Nóc zezandźelala žno bě wjesnjanam sprócnym
wóčka; swěcy so njeswěćeše jom wó jstwě žno jednej
štož jeno w konjencu po korčmarjec, hdźež choreho konja
hladachu. Měr bě rozlehnjeny jemu, ćisina něma
po wšitkej wsy. Nimo kowarja ze spěšnišim. so nětk suny.
Za chěžkami sćin Michałowy pak sahaše z mócnym
doprědka. K předposlednjej přišedši žno, ze spěchom winy
na prawicu so po mjezy na zahrodu 'mu najlubšu.
Na kruwarnju dźě žno ze zahrody běchu stykali syno,
wotawu. Třeća trawa najmłódniša tež žno bě zaso
załožena. Tu na šćežce pozastańši sej, ju znowa
při měsačku wobhladowaše, runjež znata bě dawno
jom juž dočista; hrabičkowy płót, z worješinkami
namčšany, nasadźał bě wysoki wokoło cyłej
Michałowy žno dźěd. Wutřihowałoj pak jón běštaj
z nanom z nožicami nanajrjeńšo nalěto kóžde.
Sadu pak tež poskićowachu jemu zróstniše štomy
do domu. Z krušwinami a wišnjemi, ze słowčinami,
z jabłučinami bě nasadźena wjeleslódnymi wšitka.
Pšeńčnak z pšeńčnakom so z čerwjenatym hižo ličkom
košeše. Na knykawce sebi knykawka chwaleše čerwjeń.
Jakońca na jakońcy so tu žołćeše. Wo cokornicu
cokornica so dótkaše, hdyž zaduny no wětřik.
Čerwjenka na zelenu šće so čerwjenku z lubosću tłóči.
Rózlička při rózličce, a słowka na słowce stari,
mjedowka na mjedowce, a při bombjeli je tu bombjel.
Na štom zezralena juž wabješe na wišni wišnja.
A tež za kruwarnju štyriróžkata zahrodka bě skónc
zahrody. Po šmrjokowych so tu kijach wijachu buny,
z wjesołosću so wobjimujo, sebi chłódźejo chłódka.
Po dołhosći so ze sołotwju rjenjehlójčkatej rjadki
zelenjachu. Srjedź sołotwje mjez sobu zapletowaše
z wjerškami na rjadkach z młódnišimi žno so kórkace zelo,
kórčkow na prěnjej rjadce najzažnišej na kóždym pjeńku
wisaše z hromadami. Jeno mało jalowych na njej
kćěješe. Čerwjeneje sebi rěpy, poprika, cyble
do zahrodki nasadźał bě Michał. Na chódbach, z pěskom
posypanych, skónc rjadkow najcunišu ćernjowe róže
wóń rozliwachu po zahrodce. Georginy a šćětki,
naliki wokřewjachu so zas z wjeselom nad dobrej nocu.
Wšo to wobhladawši sebi Michał ze spodobanjom,
włečeše přez hrabičkowy so płót; jemu posledńca bě juž
zatykana. Tak před dworom tež zaso na chwilku zasta.
Wuzběhnikaj, rjenje zhladkowanej dwaj, ze skaly wjesnej
wodźeštej pobarbjene namódre z barbu najrjeńšej
wrota, kiž w železnymaj jemu čopomaj chodźachu ćežke.
Z twarjenjemi bu dwór štyriróžkaty zawrjeny runy.
Na prawicu jemu, zaplećene wšě z wuherskim winom,
steješe domske ze stwinymi štyri woknami do wsy.
Při chěžinych pak durjach bě na rjećazu wjelekedźbny
psyk, kiž šćerkotajo sebi z rjećazom wuleća z hěty,
Michała wusłyšawši; joh spóznawši, změrom bu zdobom.
Bróžniny jom ponošk so z wysokosću pornjo domskom
runaše. Na lěwicu pak ze zemje rosćechu hródźe
z chlěwami, ze statokom wjelerumny bě tu tež trawnik.
Na kruwarni pak čeladnikam běchu komorki dušne.
Dwór štyriróžkaty ze strony štwórtej twarjenje štwórte
zawrě. Ze swojimi bě so konimi do njeho pohonč
sćahnył. A zo tež na dešćiku njetrjebał by kónc brać
grat, bě wuchowane tu najrjeńšeho na kólnju ruma.
Zo by so njezapróšil tola drohi škleńčany knjejski
wóz, bě Michał jón zawodźěwal sebi z rubjanej płachtu.
Wóz jedyn rěblowany a deskowany pornjo sebi
z korbikatym tak zestorkane běchu z ródnosću runje,
zo tež kački nad kačku njezběhaše so 'mu wyše,
nic dale doprědka, dozady. Do ródnosće nimoměry
bě, móhlrjec skoro, Michał. A na sćěnje w rjedźe najrjeńšim
zestajane běchu bróny tu, pater, krymarje, płuh a
radło, jěžik. 'mu njesmědźeše nihdy na dworje ničo
zwostawać na nóc. Po wašnju hospodarskim šće tež nětko
do kólnje donjese włoka, kiž wostajili běchu wonka
zabywši. Zo pohladał by do hródźe na kruwy raz šće,
powotewri sebi durje: Tu nasyćene nanajlěpje
pječechu wšě so po murjomaj, kaž topoła šwižnoh
łopjena zrjadowane. Pak do konjenca šće tež hłowu
podnuri. Na druheho bě pohonča spar žno so wulał
na sprócneho. Juž smorčeše we łožu smorčenje wótře.
Durje přizačini tak duž zaso Michał, zo pohonč
jom by njewocućił tola na to. Na dworje stejo,
porodźeše sebi we wutrobje nětk wysk wjelewjes'ły,
dźiwajo na twarjenja jom najrjeńše, na běły dwór. Pak
stysk kaž mróčno tež, zakrywajo rjenjebłyšćate njebjo,
podušeše zas wysk jemu z mysličku nade wšu ćešej:
Přizwoli-li tež to nan tola do Hańžinej jemu žeńtwy?
Zamysleny duž wotměrjene nož kročele Michał
staješe po dworje. Ke chěžinym nětk došedši durjam,
wza sej kluč wyše duri a wotewriwši sej z nim chěžu,
zamkny ju za sobu. We snach žno kolebaše so 'mu dom wšón.
Šesty spěw
6Po schodźe přez nachěžu so sćicha włečeše Michał
do komorki, zo by njewubudźił tola ze spanja staršej
na najstwě. Hdyž bě do komorki nimo drjewjanej róle
dóšol, sydźe so na konopej. Runjež zastajił njebě
za cyły dźeń so, njepadaštej šće 'mu dźens tola woči.
Z hrudźe ze spěšnišim jemu ćežke stawachu mysle,
horja wubudźejo. Štož ze surowym bě 'mu nan dźens
prajił pod lipu připołdnju, tomu młodźenc najlěpši
z bolosćemi nětk spominaše. Wjelezrudnuški pozdych
ze stonatej so 'mu wutroby do njebjes roješe styskny.
Wot małosće bě měwał so po staršimaj. Dźě šće žiwy
njepřerěčał bě so ze staršimaj, jej bjez zadźeranja
posłuchajo; pak lubosće nětk, kiž młode najprěńše
na Hańžu Róžanćikec so 'mu rozhorjachu z wjelemócnej
mocu, po nanowej ani maćerinej jemu woli
njeběchu. Z kubla po njewjesće no 'mu steještaj wobaj.
Wšak nan wupokazał bě joh na wěk bjez pjenjez z chěžki.
Z bolosćemi najstyskniwšimi so duž bědźeše wbohi
we wutrobje. By staršimaj ze ženjenjom abo hrudźi
po woli był, kiž po Hańži Róžanćikec jeno bě wša
ze žadosću, njebě sebi w žiwej radźe, w najhóršim
bědźenju bjez pomocy. Pak ze surowšim so mu mysle
stajnje na njeho dobywachu, hrudź z ćěsnotu ćěsnu
podušejo wšu pukotatu; jom puknyć so chcyše
ze zrudobu. Tak spominajo swoje bolosće bólne,
wojowaše. Nětk nadobo poskočiwši z konypeja,
zebra so do wokna na zahrodu, zo by z wětřikom nócnym
woložiło so 'mu wo wutrobu. Měr po wsy najwjetši --
po njebjesach pak zeschadźałe běchu mróčele šěre
hrimotate, tež towaršejo žno so z čornymi wšudźe
bojaznje. Přez mróčele nož zmikota ze swětłom zrědka
měsačk, po honach ćmu rozšěrjenu ze swětłom tołstu
rozswětlejo. Tak hrudź bě tež Michałowa wjelewboha
zamróčena wša, do zrudobow a bolow najćešich
podnurjena; nož zrědka jom poskoči z hrožatoh čorna
swětla myslička, do maćerje šće 'mu dowěru, nadźěj
wubudźejo, kiž ze slubjenjom, jeho našedši, bě dźěn
na zahrodźe, žel ze synom začuwajo 'mu štož maćer,
tróšt zašćěpowała, zo chce do nanowej prawje hrudźe
rěčeć za njeho. Wětr pak, pozebrawši so z najdźiwšim,
mróčele před sobu wěžowaše juž do strašnych horow,
do bojaznych. Błysk ze seklatym sebi sykaše swětłom
přez mróčele puć po njebjesach. Runje jědnaće wotbi.
W hrudźi Michałowej dale bóle ze strašnym styskom
bubotaše; wšě z třepotanjom jemu počachu stawy
hrać nětk po ćěle njezbožownom, doniž wo pomoc bohu
k njebju z pukotatej jemu wutrobu njestupi paćer:
"Knježe na njebjesach, kiž rosuješ ze smilnej ruku
žohnowanje a wojowatym swoju poskićeš pomoc,
duž tež z miłosćiwym tola na mnje pohladaj, božo!
Budź mi po boku do bědźenja, zo bych, ze swětłom twojim
rozswětleny a kitany ze škitom, dobědźił ćežki
bój. Ach, porosuj do ćěsnišej mojej wutroby tróšta!"
Ze zrudobu tak wo pomoc bohu so wolaše Michał.
A bě njedowolał šće so, ze swětlišim so 'mu błyskom
zaswěći po zahrodźe, hrom zawrjeskota prawje zbliska,
bubot po honach roznošejo. Wětr wo domske, wo dwór
bjez hłosa wšón zawu. Pak ze spěšnišim dele Michał
bu žno po schodźe do dwora. Do kómorkow w runym měrje
ćěrješe čeladźinych, zo by zestawala 'mu, wšak ćežke
hrimotanje bě; do konjenca ducy doskoči z hródźi.
Zwoblěkany žno 'mu do duri pohonč stupi, z najprěńšim
zahrimanjom wocućiwši. Ke chěžinym šće bě durjam
přez dwór njedoběžał, jemu nadobo z wětřikom wrota
rozprasnychu. Pak do dwora na zbožo hišće najwjetše
zwjertnychu wo kamjentnej so wuzběhnikaj, hewak było
po nich być. Ze suwanjom bě je njepřetykał rjenje krasnje
wotročk. Ze železnym je zas ryhelom ze srěnkom zawrě.
Z błyskami seklatymi no so wšě tak njebjesa čorne
wotamkachu, hrom na hrom dupotaše dale bóle.
Wětr pak před dworom, z topołomaj a z lipami wujo,
zachadźeše, woćepujo wo domske z halzami, wo hródź.
Dešć poča žno tež dopadować k po nim žedźatej zemi.
Krjepki prěnje so na kamjenjach rozpraskachu wjetše.
Wukopawši šće hrjebički před posledńcu, wokoł domskoh
Michał spěchaše do jstwy. Zhromadźeni žno so wšitcy
modlachu z nutrnišim, zo by ćežke bjez škody přešło
hrimotanje. "Ně, hrimotanja šće wam njepomnju skoro
ćešeho. Ach, by přelutował tola před škodu bóh nas
po ćopłoće!" Šće nan bě njedorěčał ani, znowa
zawrjeskota, zo so dom wšón zatřase. Ze strachom wó jstwě
na so pohladnychu. "Dale młyna, za to sym dobry,
to być njemóžeše", jim wotročk dźeše najprěńši
z mudrowatym. Woćichnył bě wětr, a po chwilce hnadny
dešć juž na dworje pleskotaše. "Je ha wuhladko z wěšćom
zatykane mi, dźowka, zo z hrimotanjom tola kruwy
bychu nic njehrabnyle? Ducy to je hotowe w lěće."
Ze rtom hospodarskim bě so nan tak woprašał dźowki
za wuhladkom. Tola Michał ji dźeše: "Nó, daj temu być nož,
by přemokla mi do nahoty, prjedy hač by so do jstwy
nawróćiła. Sam do zahrody žno chcu pohladać skočić."
Ze schodu kapu do dešćika na so wodźě so nětk a
ćehnješe na lijeńcu. No so tak jom z kanami z njebjes
kidaše. Z cyhelowych jemu zwotkapować ani třěchow
njemóžeše. Połožiwši do wuhladka pola hródźe
wěšć, a wodu, kiž před posledńcu zahaćila bě so,
wothaćiwši, nutř ćěrješe; wšak poča žno 'ho huškać.
"Ale na tónle wětr tola! Do žiweho by to boha
čłowjek njewěrił, na hródźach woćepancy je mi wobej
wottorhnyło!" Tak, ze zahrody so jim wróćiwši, praji.
A nan nětk jemu z hospodarskim dźeše skřidlene słowa:
"Na, pobył tež to w popach wětr rjenje, krasnje,
šwarnje drjeje. Njej' na swěće zwostawalo nimoměry
stejo. To po kemšach dopołdnišich b'dźeće dyrbjeć mi hólcy
do wobjeda hić na stajenje, zo by woblysklo prjedy.
Budź bohu dźakowano no, zo z Jarkow dom sebi suche
dohrabachmy, doschnyteho by wšak škoda mi było."
Dorěča. Mać nětk ze skřidlenym dźeše Michałej słowom:
"Na, nětk zatorhnjene su mi do štwórtka žně pak znajmjeńša."
Ji pak wotmołwjejo, dźeše Michał skřidlene słowa:
"Nož so do časa njestarajmy; žno pak njebudźe telko
rěkaći, kaž zahnalo so bě to. Zaso žno ćeńke
čini a wućahuje so mi na Delany. Tehodla přec
do hromadkow b'dźemy, daj temu bóh, móc wutoru walić,
maći, so wěsće; na słóncu wobtysknjene je to ducy."
Dowurěča. Pak nan jemu ze skřidlenym dźeše słowom:
"Wohladać nož so do popow, do hromadkow. Tehodla wšak
zornješka njewurosće šće mi. Dešć pak kolijam, rěpam
je jara dobry. Ze zemje wutykować b'dźe mi rěpka
wuši hladajcy, ze zelenym b'dźe so kolijom hordźić
poło. Do popow na Kopačach wosyć šće móhł kol'ja,
Michale; hotowanje nade wšo wšak na dejwo ćěri."
Takle powědatym žno bě hrimotanje nimo zašło
dodaloka. Leć wopřestato tehorunja žno bě so,
a nož miholeše šće so hnadnje. Do łoža dźěchu
nětk zaso, wšěm wšak na mikawčkach juž skakaše spar, a
ze zywanjom ani dozačinjeć njemóžachu hubow,
z hrimotanjom wubudźeni ze spara wbozy najlěpšoh.
Chěžu zatykawši, nětk za staršimaj tehorunja
do komorki tež Michał z najspesnisim chwataše lehnyć.
Na dwanaće dźě žno kruće 'mu dźěše, a wóčka šće do poł
nocy bě njezandźelił ani. Zo by pohladai raz šće,
kajke na njebjesach drje so čini, wotewrě wokno
na zahrodu; jom hraješe na delany z rjanym swětłom
smilna. Wóń pak, rozlata po krajinje, bě najsłódša
z dešćikom miholatym. Tola Michał ze spěchom nětko
rozeslěka so, zo na njedźelu wuspai by so čiły
a to donasmorčał zaso, štož bě přeželił do poł
nocy na zrudobach. Ducy na wóčko wuskoči spar jom
změrowanom; wšak do bědźatej bě 'mu wutroby tróšta
porosował bóh, z miłosćiwym jeho styskniwy paćer
wusłyšawši. Kaž po honach po wichoru, wjelewulkim
hrimotanjom běše měr zaso nětk, tak woćichło bě tež
w hrudźi Michałowej. Rjany són 'ho na ranje młode
njeseše k lubej najlubšej. Do komorki jemu knježna
přijědźe na wozu z hołbikomaj, dwěmaj kołpomaj krasna.
Po wobliču wšěm ze swětlišim so ji swěćeše swětłom.
A wěnčk na hiowu nawoženski jom ze serbskim bantom
popušćejo, 'mu z najluboznišim dźeše powěstwo tole:
"Michale, hładkuj ze šćětku somoćanej sebi swojej
čornikaj; šat tež wěrowanski sej mi zarjaduj wšón přec:
Wšak nimaš być z nježenjenym dlěje, Michale, mi juž.
Pak njedaj tola po njewjestach so na cuzbu, na kraj,
na daloke wsy: wuhladała žno ći, zhladała holčo
serbowske wo wsy bjez pjenjez drje, pak z hrudźu naj lěpšej.
Ze swěrnišej b'dźe ći mandźelskej, wo to staršimaj dźi mi.
Hańžu Róžanćikec sebi woz, mi njehladaj druhej!
Wóčka zezandźelal žno bě Wićazecom wjeleslódki
spar, štož powědatej šće sej nic nož maćeri z nanom
na najstwě. Nan pak maćeri ze skřidlenym dźeše słowom:
"Nad Michała pak njej' nihdy na swěće hospodarja
lěpšoh, po prěnim zahrimanjom žno mi ze wšěch najprěńši
chodźeše po dworje. Přełamałe so zawěsće bychu
wrota, rozprasnywši, by-li Michał je njezłójił spěšnje.
A zo njemokało by 'mu do pincy, do sćěnow wody,
na zahrodźe wuzběhowaše wokoł konjenca, domskoh
hrjebički před posledńcu mi we wšěm dešću najwjetšim.
A čeji na swěće kublerski za słužownu by mi dźowku
hólc šoł do dešćika štož Michał z najrjeńšim dźens naš?"
Z powědanja mać wotposl'chawši sebi nanowoh spózna,
zo je na Michała nade popołdniše so ji wšitkón
přeměnił. To pak njesmědźeše nimo hić sebi dać a
z luboznišim tuž na nana dobra ze spěšnym słowom:
"Nano, připołdnju sy so ze surowym nimoměry,
ach, wutřasi tola na Michała bjeze wšeje mi winy.
Hdyž běch, do zrudobow jeho podnurjeneho najćešich,
pytajo pod dubom na zahrodźe našła, je so wšitkón
ze sylzami wuznał mi, zo rěč 'ho připołdniša
twoja zarudźiła nanajbóle, zo poroka tajkoh
žiwy njezastužił sebi wot nana. Piakaše ptač, ach,
žałosćiwy, zo ze ženjenjom namaj po woli žiwy
njemóže być: Hrudź po kublerskich jemu njesteji hólcach.
Žel zawěł bě mi do wutroby wjelezrudnuški syn, a
sylzow dowobarać žno so njernóžach, z Michałom płakach.
Wšo pak rozmysliła sym ze swědomjom sebi, nano,
popołdnju dźens z podrobnišim: Runjež Michała brašćach
z njewjestu zamóžitej, jeno z kubla wulkeho, štož wěš,
nastajnosći a wo chěžkarskej 'mu nic wědźeći njechach,
sym wša přemysliła žno so nětk -- čehodla by mi Michał
Hańže Róžanćikec njesměł tola na kubło přiwjezć
za mandźelsku, hdyž rozhorichu so 'mu lubosće na nju?
Pjenjez wšak njej' z hromadami dźě 'mu žiwemu trjeba.
Hanu woženimoj tehodla šće tež na kublo rjane.
Hańža Róžanćikec nade wšě je mi holiča wjesne
pócćiwiša, najšwarniša do dźěła, do hospostwa.
Hdyž pola nas je na dźěłe, dowuchwalić ani Hańže
mi njejsy, kak ze spěšnišim dźe ji wot rukow dźěło
bjez hóršenja. Haj, woženi-li so mi Michał naš z Hańžu
Róžanćikec, b'dźe ze swojim žohnowanjom wjelewulkim
bóh mi nad kublom mandźelskimaj. Bože žohnowanje pomoc
pak je najwjetša, kiž nawoženi dóstać no so móže
z fórotom njewjesćinym. Tehodla njech we božim mjenje
Michał no wo Hańžu Róžanćikec sebi na statok swój dźe."
Dowurěča. Nan maćerinym bě nasłuchai słowam
z kedźbniwišim. Nětk wotmołwjejo dźeše skřidlene słowa:
"Zo wutřasł sym so pod lipu na Michała nimoměry
ze surowym, teho žel je mi tež. Pak Michała přimać
njetrjebało nimoměry to tak, kiž tajkele časy
juž mje znaje, zo rozhněwaći na najmjeńše so móžu,
zo potom pak njeměnju ze ziym. Potłóčić hněw, kiž
we wutrobje so mi zebra ze spěchom, njej' dźě mi date.
Njerubaj na mnje! Ze Žeńtwu po Michale so mi bjerješ
z horliwišim, zo wuhotował jemu po woli kwas bych
z Hańžu Róžanćikec. Tola što b'dźe do powědanja
po wšěch wokolnosćach, dale, hač nas po Serbach znaju!
Pak tež we wutrobje su mi hinaše zběžale mysle.
Hdyž zašoł běch před wječorom wčera do polow hladać
na pšeńcu, wšón počach so, wuhladawši pola lěska
Hańžu, wo žeńtwje Michałowej rozmysleć, kiž žiwy
njedowolić jemu na swěće do chěžkarskej chcyše žeńtwy.
Rozpominać počach sebi po spodźiwnym, by-li Hańže
woprawdźe njehodźaio so mi na kubło. Słyš jeno, maći:
Wosnje z nutrnišim bohu modlić so Michała widźach,
do zrudobow podnurjeneho, zo by po boku był jom.
Bóh knjez ze směwkom luboznišim so mi na njeho wusmja,
mi pak hrožeše ze zběhnjenym swojim hrožatym porstom.
We wutrobje zebra so hiós, zo po woli božej
žeńtwa Michałowa. Són njedosonił šće běch wšitkón,
wocućich z hrimotanjom a Michała na dworje słyšach
powědaći. Hdyž do žeńtwy Michałowej žno sy ty tež
přizwoliła mi wułušćejo, zo b'dźe rosować bóh knjez
mandźelskimaj z njebjes žohnowanje, kiž po sebi staj wšej
wutrobach, duž tež mojedla njech Michałej Hańža
Róžanćikec je z njewjestu do statoka 'mu najrjeńšoh."
Dorěča z luboznišim. Wjeleradostny poskoči z hrudźe
maćerinej wysk. Po wobliču so ji swěćeše radosć.
Na kwas Michałowy wuradźowaštaj sej najlěpšu
radźičku z wjeselišim, doniž spar jej do sonow miłšich
njeskoleba. Tak ženjenymaj derje žiwymaj bě šće
njeležało so štož dźens. Měr po domje, po honach wšitkich.
Sydmy spěw
7Štó ha na zahrodźe sebi Róžanćikec tola z ranja
hlada žno róže, mjez róžemi wjelerjeniša róža?
Wona je, Michałowe je najrjeńše zhladane holčo,
Róžanćikec njebjokrasna je Hańža, z wětřikom róže
potulene powjazujo po kiješkach sebi lube,
čerstwjateho přiliwajo ze studnje žórleška lačnym
z kanku krjepjacej, na dešćiku drje šće njeběchu nócnym,
miholatym so ji dosyta nasrěbałe wjelepyšne.
A kaž dźěćatko wot maćerje sebi lubeje młoka
požadawši, so ze směwkom, z čerwjenišim so ji ličkom
směwkota na nju, hdyž je so na nadrach na maćerinych
wokřewiło -- tak na Hańžu po zahrodce ji wšě róže
dźiwachu z lubosćemi, ji z najmilšim po hubce žedźo.
Słónco, po njebjesach z wjelespěšnej kročałku kročo,
pozasta, zastróžiwši nade njewidźanej so 'mu nihdy
postawu, na rjanosće wšojimace dźiwajo z wóčkom.
A kaž pobłyskujo sebi z błyskotom z módreho njebja,
hwěžce zhladujetej, jeno lubosće liwajo na zem --
tak tež błyskotatej so najmilišej Hańžinej wóčce.
Na róžičce, kiž na liliji wjeleluboznu čerwjeń
wupinatej, so z pyšnosćemi jeje runatej ličce.
Kaž sněh na hrodźišću wyše wjeski z krasu so błyska,
hdyž z nim na njebjesach so 'mu słónco z milišim koši,
tak so tež zabłyskuje jeje čoło na słóncu rańšim.
Na jězoru kołp, postrowjejo šće so z mrějatym słóncom,
na Hańžinej ma šiji najbělšej runjeća swojoh.
Włóski rozhładźene ji wěncuja błyšćate čoło,
žołmujo pod wušitej so ji měcu židźane wšitke.
Za lacom, za wysokim pak ji přistojnišim nade krasy
krasniša rozwiwuje so z lubosću Hańžina hrudź to.
Na postawu, z njebjes pósłanu na zem, podobna běše
Hańža. Po rjanosćach swojich, po hrudźi jena bě wo wsy,
po kraju wšěm. Nož luboznosće jeje konaštej ruce,
luboznosće wobličo z najrjeńšim ji zjewješe wšitke.
Rěč nětk ze rta najmilišeho so ji žórleše luba
na róžički, wuwěwajo jim tele skřidlene słowa:
"Róžički, rozradujće so mi nětko z radosću wjetšej:
Wonjawku z was Znawiwaći chcu sebi na kłobuk lubom."
Róžički, štož porozymiłe bychu Hańžinym słowam,
cunišu wóń rozliwachu, so začerwjenjachu
z rjeńšim. Donawiwši sebi wonjawki, stupaše Hańža
ze zahrodki. Pola studnje pak zdobom pozasta nětko:
Po kwětkatych wón łukach so na nju ćěrješe Michał.
Zemje so podótkaštej jemu lědom spěšnišej nože,
raniši zmawowaše ji wětřik z Michałowymi
ryzy włosami. Do spěcha pohonješe jeho tajkoh
mysl nade wšu jom jasniša, do wobjeća jeho njeso,
do Hańžinoh wjeleradostneho. Z najmócnišim dobra,
pukotaše wša wutroba za barbatym jemu lacom.
A kaž po njebjesach sebi sykatej seklatej błyskaj
ze swětłosću puć přez čorne mróčno, tak jemu wóčce
sapaštej radosć, na ličkomaj so 'mu směwaše čerwjeń.
Tak pospěchowaše sebi nohu, hdźež na ranje słónco
stawa. Hańža pak, na młodźenca, mjezy wšěmi ji prěńšoh,
dźiwajo, steješe při studničce štož zrosćeny topoł
ze zemje, poražena wša z młodźencowej wězo krasu.
Kaž dnja přiběra na nalěto, tak z kročelom kóždym
Michałowym ji přistupujo tež žedźenje wjetše
jimaše hrudź, a lubosće so rozhorjachu horce.
Na zahrodu nětk zastupiwši, so ji bližeše Michał.
A kaž kraholc, kiž, dźeń wšón po žohnowanych so honach
znošowawši, nětk z wysokosćow wjelewjesoly dyri
na hołbika, wupřimujo ze swojim pazorom wbohoh --
tak nětk na wutrobu sebi Michał přiwiny Hańžu,
kiž wša z wjesołosću so 'mu tuleše k wutrobje serbskej,
kaž so hroch wjeletrukaty na polu wo woku wiwa.
Pod krušwinu starohałozatu so sydźeštaj nětko
na ławku, ramjo na ramjeni sebi pasajo lubje.
Wutrobje znošowaštej so, najněžniše lubosće rodźo
lubymaj, tak zo njepiknyštaj ani słowička čas wšón.
Nětk zebrawši so, Michał pak ze skřidlenym dźeše słowom:
"Nětk nasłuchaj, najlubša mi luba, štož chcu ći zjewić!
Nócku, na tebje spominajo, so mi dźiješe takle:
Ze somotom a ze židu błyskatej domjace dźowki
woblěkachu tři knježnu najluboznišu šlewjerběły
šat. Ji po wobliču so swěćeše ze słónčnym swětłom,
włosy po ramjenjach so ji ryze kudźerjachu, kaž
žołmuja do bróžnjow, pohibane mi z wětřikom cunim,
zahony žitne. Na dwěmaj kolesomaj jena ze třoch
wóz nětk zastorči. Ze železa jom kolesy běštej,
ze slěbra dno, pak ze srjedźiny so 'mu zběhaše złoty
na jeneho stoł. Zgratowawši sněhbčiuškej kołpaj
dwaj, zapřeže nětk do woza błyskatoh. Splećene běchu
pobočnicy a postronki ze židy čerwjenej, běłej.
Z wuwjazakom sebi złotnatym šat powjazawši, stupi
knježna na rjany wóz, polata wša z njebjeskim błyšćom.
Na stoł sydźe so nětk, a somoćanej žno ji poda
wotežce dźowka do ruki, připřahnywši šće ji běłej
hołbikaj dwaj, kiž z čerwjenymaj sebi pyskomaj pupkaj
njeseštej róžowej na zelenej zakćěwatej haižce.
Do prawicy zawda šće ji ze slěbornym wjelerjanym
křudźišćom křud, naplećeny ze židy módrej, najrjeńši
pohončej ryćerskemu. Žno Znošowaštej so ji kołpaj,
hołbikaj zwuzdźowanej do najrjenišich židźanych wuzdow.
Tajki sonił běch són. Zapřah so mi nadobo nětk pak
zhubi. Ze zrudneho so duž wóčka spicy mi sylza
wužórli na to. Za pohončom a za złotym wozom
hladach podarmo, ze zrudobu sebi wutrobu pjelnjach.
Komorcyne pak, hlej, tola wotewrěchu so mi durje
nadobo, swětłosć po komorje rozla so najwjetša.
Pohonjejo sebi hołbikaj dwaj a kołpaj, mi struchłom
přijědźe do komorki wjelelubozna, młódniša knježna,
kotruž wuhotować běch widźał před małej chwilku.
Při łožu nětk zastaji mi z wotežkami sebi zapřah,
popušći wěnčk, nawity mi na hłowu z lilijow, róži --
z bantom wudebjeny šće bě módrym, čerwjenym, běłym.
Z lubosću na mnje pohladujo no, mi zjewi so takle:
'Michale, hładkuj ze šćětku somoćanej sebi swojej
čornikaj, šat tež wěrowanski sej mi zarjaduj wšón přec;
wšak nimaš być z nježenjenym dlěje, Michale, mi juž.
Pak njedaj tola po njewjestach so na cuzbu, na kraj,
na daloke wsy; wuhladała žno ći, zhladała holčo
serbowske wo wsy bjez pjenjez drje, pak z hrudźu najlěpšej.
Ze swěrnišej b'dźe ći mandźelskej; wo to staršimaj dźi mi!
Hańžu Róžanćikec sebi wzmi, mi njehladaj druhej!'
Dorěčawši so zawróći, ja pak wocućich na to.
Z wjesołosću šće mi lětaše hrudź; běch zaležal sebi,
dźeń žno bě běły. Zwoblěkawši so duž ze spěchom, chwatach
do konjenca. Mać na raniše zašła žno bě chwilku.
Čornikomaj tež mojimaj bě juž pohonč mi sypnył.
Mi wusmja so nadźělawši, hdyž wo šiji přihnach
do konjenca. Běch njezaležal šće sej za njeho žiwy,
a je za pohonča žno nam na wšě pjatnaće lět drje.
Do rěči pak njedach so z nim wo to přewulkich jemu:
Ze spěchom zawróćiwši so na proze, chwatajcy běžach
ze zahrodu puć za wólšemi mi najbliši tón ze wšěch
po łukach tebi, zo wupowědał bych ći z młoduškim ranjom,
čehož rjenišeho je so dźensa mi zezdało nócku.
Hańža, ze znamjenjom je mi to, zo budźemoj swojej."
Dorěčawši nětk, na wutrobu sej zas přiwiny lubu.
Hrudź bě rozhoriła so ji njewina z lubosću tak kaž
kwětaškej, kotryž po suchoće jemu pospochi wulkej
nasrěba křewjateho so najpłódnišoh dosyta dešća.
We wutrobje z najluboznišim sebi rodźeše wysk, a
wjeselišu nětk rěč jemu ze rta žórleše tule:
"Luby, smój ha sej wotrěčałoj, són sonić tón samón
nócku mi dźens? Hlej, do switanja so mi dźiješe takle:
Wo poł nócki bě pominyło žno so dobru mi chwilu.
Za lubeho běch na wonjawkach a na wěncach šěre
ranje přewiła, ze šórcucha sebi čerwjeny nalik
wuběrajo a róže mi z kostřancom wjelemódrym
wiwajo na wěnčk; pod krušwinu běch so sydnyła tule.
Tu přiwda so mi nadobo młódny młodźenc najrjeńši.
Běch joh njepytła, pod krušwinu mi steješe zdobom.
Nahladać pak njemóžach so na rjanosće jeho rjane,
na ramjeni mi kulwatej, na ličko, na wóčko čorne.
Hdyž bě přimnył mje za prawicu, mi zjewi so takle:
'Na wonjawkach a na wěncach njepřewiwaj žno mi časa,
holčo najlubozniše, wjele radšo po šnóry dźi mi
susodźinkam sebi, towarškam, po slěborne mi najrjeńše,
bantow róžičkatych sebi nakupuj! Błyskaty šórcuch
wupłokawši měj na zahrodźe, zo by běty był štož sněh.
Laca wšak šnórowaći žno mi njeńdźeš sej ze šnórowanjom,
lacki wodźěwować b'dźa ći pospochi wutrobu něžnu.
Čěpc b'dźeš hamantowy so mi stajeć, prjedy hač kruwar,
wot kortow wotwjazawši sebi ze srěńcu čołate stadło,
praskajo po wsy ze křudom, naplećenym jemu tołstym
z konopi, poćěri na trawnišća. Prjed hač b'dźe ći wotročk
chodźić za brónami wjelećežkimi, ze sywki žito
rozsywajo, b'dźeš somoćanu so mi stajeći bortu.
Do statoka sebi powjedźe ze swatomaj mi, z najrjeńšim
zdrasćenymaj, a ze słónkomaj tebje mandźelsku młodu
serbske pacholo, po wutrobje mi ze wšěch najlěpše
pacholo ze wsy, w kotrejž sy wot maiosće so mi swojej
měwała do dźěła, z towarškami sej spěwała spěwy.'
Tu pak pozběže ze sonom ze šědźiwym so mi ranjom
spar; mi na spanje nětk njeńdźeše žno; ze spěchom stańši
łoža, dach na woknješko so najprjedy, za wětrom łójo,
z wjesołosću hrudź pukotaše šće mi. Sołobik drobny
w kerječinje sej pjelnješe ze spěwom jasnišim šijku.
Ze zahrodki pak do komorki mi najněžniše wónje
wěwaše wětřik. Mje njemóžeše pak komorka dlić, juž
po schodźe spěchach do chěže. Wotewrěwši sej najprjedy
wokeńcy, wurjedźich stwu, wodźěch konypej sebi z płachtu
njedźelskeju, dodawši šće kachlonk maćeri starej,
drjewa nakaławši a sucheje włoće kofejej
na wóhnišćo přihotowawši ji najlubšej mi našej,
běžach z posledńcu do zahrodki, zo bych nawita tebi
wonjawku na ktobuk z nalika štož tež z róže najrjeńšej."
Z lubosćomaj přeliwaštej nětk so lubymaj hrudź.
Kwětki ze swědkomaj jimaj běchu zmyslenja swěrnoh.
Škowrončk nasłuchawši jeju wuznaćam, zhraba so z hon, zo
we wysokosćach by zjewił je ze spěwom mróčelam spěšnym.
Na wutrobu přityknywši za lac Michałej Hańža
wonjawku, z luboznišim jemu dźeše z mudrosću słowo:
"Michale, stań, zo zhromadźenaj njeby nichtó naj pytnył
pod krušwinu, by powědanja potom tola było
ze spěšnišim dale, hač naju znaja. Wšak dosć jich a nadosć
je, kiž po wšitkim ze spodobu sebi torhaja hubu."
Michał, pokošiwši šće so z Hańžu, ze spěchom stany,
chwalo jej rěč. Rozpuć pak bě njenašoł, wohladny šće so
na zahrodku. Jom Hańža pak do dwora kročeše hižo,
wusłyšała wšak chodźić bě maćer po dworje staru.
Michał pak za hunami so ćehnješe štož drohi čas; jom
nastajnosći tej sónčkaj dwaj rjanej na mysle dźěštej.
Před nana stupić a wo dowołnosć jeho na žeńtwu prosyć
z Hańžu Róžanćikec, bě sej z hrudźu postajił kruće.
Bóh pósłał dźě bě ze sonom nócku posoła z njebjes,
poručiwši, zo za mandźelsku wzal by sebi ze wsy
Hańžu Róžanćikec; jemu z dowěru pjelnješe hrudź to.
Wot rańšich po pućikachjemu, po šćežkach chwatachu hižo
hospozy prěnje. Do wjetšeho joh to honješe stupa,
ponuchawši šće na wonjawku, sej ju do zaka schowa
nětk, zo popadnyli jeho domjacy njebychu na njej.
Poslednica šće bě zatykana, duž ze zahrodnymi
duričkami nětk do dwora stupaše z kročałku čerstwej.
Do konjenca jeho wjedźeše přez dwór puć zaso prěni.
Pohonč bě konjom tyknył žno na připołdnjo tež syna,
přihotowawši sej do korba kosaceho, jemu nětk pak
z hólcami hotowaše žno so kemši. Do buchty Michał
stupi čornikomaj, jeju hładkujo, majkajo lubje.
Wóčko z wjesołosću so 'mu rozswěći, wutroba wša so
rozradowa, hdyž ze rta 'mu wulachu stowa so tele:
"Čornikaj, do zrudobow a do wjeselow stej so zo mnu
lětko a dźeń mi dźěłiłej, bjez přestaća wjeleswěrnej
towaršej byłej mi. Ze swojimaj stej hriwomaj často
wutrěwaioj mi sylzu najželnišo ze zrudnoh wóčka,
žarujo zo mnu, tróštowalej stej mje, sylnitej. Nětk pak
rozradujtej so mi, rjehotajtej sebi z rjehotom wjes'łym!
Wuzdźować b'dźe waj do wuzdow frinkolatych mi najrjeńšich
pohonč a přahać do škleńčanej waj korejty mi nowej,
k wěrowanju mje poćehnjetej, mojej čornikaj, bórze.
Z darniwymaj b'dźe mi rukomaj dźeń wšón mandźelska młoda
wamaj na rolu z pomazkami stać stódneho chlěba,
a hdyž pojěchamy zaso křižerje jutrowńčku, bantow
nakupi róžičkatych a šabrace dwě pod sedle nowej."
Štož porozymitej jemu byštej najwjeselšim słowam,
wury čornačkomaj wjeleradostny rjehot so na to
z wutroby rozhorjenej. Jom z rjećazomaj sebi z mocu
šćerkotaštej a z wjesotosću sej 'mu hraještej pyšnje
ze šiju, na ramjeni jom hłowu kladźeštej wobej,
lizajo do wočow pohonča. Ze sapatym so najrjeńšim
wokom njemóžeštej ani nahladać na njeho, na kwas,
na wěrowanje a na hospozu žno so wjeselo dobru.
Do pincy poskočiwši sej po młoko mać do kofeja,
zawołaći přiběža nětk k snědani Michała ducy
do konjenca. Wuhladawši mjez konjomaj jeho stejo
wjesołeho, mać rozwjeseli so 'mu z radosću mócnej.
Wysk sebi porodźejo, jemu dźeše skřidlene słowa:
"Michale, što tež wupowědać sy mi mět tola rjanoh
čornačkomaj? Dźěn ze směwkom po čerwjenym so ći licu
směwkota zas, bohu dźakowano! Pój, pój nětk k kofejej!"
Z luboznišim wotmołwi ji Michał ze słowom tymle:
"Ow, bych wupowědai ći no, čehož je, luba mi maći,
dźalo so džens! Haj, do kemši dopołdnišich šće chcu z nanom
wo žeńtwje popowědać a joh ze wšej lubosću prosyć,
zo by njezapowěi tola z Róžanćikec so mi Hańžu.
Bóh pósła dźě mi powěsć, zo stanje po woli mi so."
Maćeri tež són powědaše nětk po słowje wšitkón.
Zradowawši so nad synom, mać jemu wułušći słowo:
"Michale, syno najlubši mi, són će zjebać tež njesmě:
Radu skiadowachmoj sebi z nanom na twoju žeńtwu
nócku, na hrimanje wocućiwši, tebje najprěńšoh
po dworje wusłyšawši, nan zwoli mi do žeřitwy z Hańžu
Róžanćikec. Pak wo dowołnosć jeho prosyć dźi štož syn!"
Tak so rozrččejo, dóšłoj žno tež chěžu pak běštaj.
Čeledź 'mu wša dóšia žno so do jstwy k snědani běše.
Hana při kachlach wotliwaše do kofejowej kany
sadźeny kofej. Za zančite so na posćěn blido
sydźe nětk Michał při wotročku, runjež njeńdźeše na jědź
z wjesołosću jom nasyćenom, žno: Kaž njebjesa młowe
po dešćikach zaso wujasnjeja so z módrinu hłubšej,
tak bě rozjasniło so tež po zrudźbach wobličo z rjeńšim
Michałowe. Měr ze statokom bě 'mu, wjeselo po nim.
Wosmy spěw
8Po snědani jedyn po druhim ze jstwy rozešoł bě so.
Mać zašła bě na najstwu, rozhotować so zas drastu
kemšacu, zo njeby jej skóncowała sebi tola
při něsći. Nan pak hotowaše so we stwicy kemši.
Nětk zebra tež Michał so, z woknom hladajo na puć,
kročele po jstwě, wumjećenej jemu z prutatym chošćom,
staješe na stwicu, pozastańši šće na proze chwilu.
Ze wšej mocu wšak žołmowaše jom hrudź zaso, runjež
zjewiła mać bě 'mu do snědanja, zo do žeńtwy zwoli
nan tež. Z mužitosću pak so zhraba, žno njebě joh zatrach,
stupi do stwicy. Nan bě dohotował so 'mu runje.
Ze rtom hospodarskim nětk na njeho porěča takle:
"Nano, hladaj wšak za Pětrkec mi Jakbom ty tež
po kemšach, njedyrbjał-li jeho ja traš wote mšě widźeć,
zo posyc by nam na Kopačach tola dopołdnja pomhał
jutře ječmjeń najzažniši. Čas je z nim mi najwjetši,
kwaklowaći žno so počina wšón a bělić z najrjeńšim."
Zwjeseliwši so nad rěču Michałowej, jemu dźeše:
"Haj, haj, zezrawilo je mi za tydźeń na słóncu tójšto.
Před wječorom běch wóndanjo na pšeńcy; za tydźeń na nju
zawěsće tež juž poćehnjemy; tola sćehnjena njej' pak
na wótrym słóncu. Haj, za hospodarja šće njepomnju skoro
rjenišeje mi we zornje. Z nuznotu b'dźemy pak móc to
přez hłowu mjetać so po polach žohnowanych, wjelepłódnych.
A potom šće tón čeplski kwas nam w najnuznišim dźěłe."
Wotmołwjejo nětk Michał pak ze skřidlenym jemu słowom:
"Kwas dźě b'dźe, kaž sym słyšal to popowědać, jara wulki,
na wšě štyrceći blid, pospochi šće trać ma tež dwaj dnjej.
Wostanje-li nam wjedro, kaž nětk je so stajiło krasne,
njezměje woteńdźenja z nas, myslu sej, nichtó to na kwas.
Do hromadkow chcemy na Hanišću dźěn při prěnich dnjach so
dać, zo tych tola na starosći njebychmy juž měli."
Ze słowom luboznišim jemu nan pak wotmołwi takle:
"Michale, njezadźeraj nimomčry so, što ha wšo pomha!
Za njeboh nana žno z Młynkecami smy hromadu wěčnje
chodźili, nastajnosći so tež wujuja, kmótruja z nami.
Jim smjerć wopaki by tola było, by-li znajmjeńša
jedyn z nas nješoł; pak zarjadować žno b'dźe někak so hodźeć."
Na konypej bě sydnył so nan, a ze spěchom k njom nětk
přistupi Michał a do prawicy jom prawicu zawda.
Zebrawši ze wšej so mocu najmilšo, dźeše jom tole:
"Próstwu mam na tebje, nano, pak njezapowěs so ji mi, budź
prošeny, nanko najlubši mi. Na žeńtwu na štwórte lěto
z maćerju mje juž pominataj, a někotrežkuliž
holčo staj žno mi pobrašćiloj a ženiloj staj mje
z kublerskimi nož ze wšitkich wjes. Tola za žanej z nich pak
njesteješe moja hrudź mi. Přepłakał nocow sym nadosć,
přežałosćił a přewojował z wjeležalostnym bojom,
zo wšak ze ženjenjom nihdy na swěće po woli wamaj
njemóžach być. Tola nětk pak rozhorjeja so mi z mocu
lubosće na holčo mi najdušniše ze wšitkich holčow.
Njenaprašuj pak na pjenjezy so mje, na fórot wulki:
Za mandźelsku bjeze zamóženja sej wuhladach chudu.
Pócćiwosće pak wudebjeja ju najrjeniše za to.
Po wutrobje a po zmyslenju je mi docyła po mni.
Nano, njezapowěs tola ze žohnowanjom so swojim
na žeńtwu mi: Njech Róžanćikec je mi z njewjestu Hańža!"
Kaž podnurjejo do slěborneje so žołmički róža
rozwjesela, hdyž na ranje wutrobičku sebi pjelni
na brjoze ze žołmu, pokošejo so z najcunišim košom --
tak tež do nanowej běchu wutroby zawěłe radosć
słowa Michałowe, štož žórlachu so ze rta so miłe,
poliwajo hrudź nanowu ze swěru, z luboznosćemi.
Nan a mać, kiž na najstwje rozhotowawši so, dóšła
do stwicy bě, nětk nad dźěćacym so najswěrnišim słowom
radowaštaj, pohladujo na Michała, rjenjezróstnoh
młodźenca, kiž bě začerwjenił so štož makojca z ranja
dorěčawši, a we wóčku rjanym sylza 'mu wukćě.
Syna najlubšeho žel jimaj bu, juž žele so wobróć
njemóžeštaj, kiž do wutrobow jimaj stupaše wulka,
zo wurudźić je telko so posłušny syn měi jej dla.
Zhrabawši nan pak najprěni so, ze skřidlenym dźeše słowom:
"Michale, wotrěčałoj sebi smój juž z maćerju nócku
dźens, zo ze ženjenjom chcemoj po woli być tebi z Hańžu
Róžanćikec. -- Ach, na pjenjezy tola, na swětie, božo,
zo smój zasłepjenaj će najlubšeho, Michale wbohi,
rudźiłoj tak! Tola ze zabytej njech zrudźba je wšitka
nětk, a kwas chcemoj wuhotować ći, mój Michale, rjeńši:
Swataj kłobukataj a tej hamantočěpcatej słónce
powjezetej so ći za tobu na wěrowanje z korejtu.
Wot wěrowanja pak do dwora běłeho powjedu hercy
nawoženju a njewjestu. Do chěže, wot kwasnych blid wšěch
zezběhawši so, poćěrja po schodach błyskate družki,
zo bychu powitale waj wote mšě do domu nowoh."
Dorěča. Hrudź pohnuła pak Michałowa žno so poča
pozběhować, dźak porodźejo jom najněžniši nanej,
maćeri, kotrejž za sobu postawaštaj tehorunja
z wutroby žel a wysk štož starosćiwej ji najlěpšej.
Ze spěchom pohnutymaj pak najzbóžniši młodźencow młodźenc
ruku nětk da z dźakzjewjatymaj jeno wóčkomaj, miłe
wozjewjejo, štož we wutrobje so 'mu roješe mócnje.
Słowička rjec ani njemóžeše, woněmiło bě 'ho
słowo ze rta nanoweho, a najjasniša sylza
zakćěwajo so to z wjesołosću wšěm po horcym licu
nětk rozla. Nade wutrobu być pak Michał juž z knjezom
njemóžeše, kiž pukotaše 'mu wša z pukotom mócnym.
Kaž dorosćeny žrěbc, kiž na hiowojcy je samlutki
w konjencu na sywje pospochi stai, poskakujo skok a
rjehotajo sebi z wjeselšim na łuku, na pastwu ćěri,
hdyž přezrudnuškeho jeho na wječor wotwjaza pohonč --
tak tež ze stwicy ze spěšnišim nětk ćěrješe Michał
na dwór, na zahrodu, zo by wutroba žołmjata jom so
móhła wuwjeselić a 'mu měr zaso do njeje zawěł.
Při studničce, hdźež přežarował žno bě na swěće telko,
sydźe so pod dub z wjesołosću štož wjesołe dźěćo,
sylzy po trawje rozliwajo. Dźak do njebjes horcy
posćełaše, zo wumóžiwši je 'ho z ćežkeho horja
bóh dowjedl zas po swojej lubosći na radosć, na wysk.
Kaž zalušćeny do trubjele kłós, po słónčku miłym
žedźiwši ze styskom, nawjeselić so njemóže nad nim,
hdyž wuwlakł je so pokošany z rjenjebłyskatej rosu
na ranje -- tak tež we wjeselach potepjena hrudź so
Michałowa nětk pod barbatym jemu lacom najrjeńšim
njemóžeše wuradować po zrudobach wjelećežkich.
Tójhdy tu sedźeše wot wjesela přeskakujo Michał
na wjeselo. Pola studnički wysk sej rodźeše wulki
we wutrobje, doniž, wuzwoniwši jom najprěnišo hrónčko,
zwony njezbudźichu jeho njedźelske ze cyrkwje wjesnej.
Wšak zabył bě najradostniši sej ze sołobikom,
ze škowrončkom, kiž napřemo při rěčce płuskatej zbliska
dźěłaštej. Nětk zebra pak so, stańši ze spěchom, na puć
do komorki, zo zhotowawši by so njedźelski spěšnje
njeskomdźil kemši. Najprjedy pak do jstwy załoži hišće,
hdźež rozrěčowaštaj šće so starosćiwaj jemu staršej
wo žeńtwje. Nětk wusmještaj so na Michała rjenjezróstnoh
wjesele. Ze rtom najluboznišim jimaj Michał pak dźeše:
"Staršej najlubšej mi, dowoliłoj staj mi z lubosću žeńtwu
-- bóh njech žohnuje ze swojim žohnowanjom waju za to,
ja pak ze synom podwólnišim šće chcu być wamaj nětko --'
duž tež njezapowěstaj so poslednjej próstwje mi tej, zo
Róžanćikec přišła by mi Hańža z maćerku, z nanom
po nyšporje na kofej nam, zo zrěčeli bychmy so na wšo.
Zwjeselimy z tym swójbu najdušnišu z wjeselom rjanym.
Zwoltaj, staršej, mi, zo popołdnju slub bychmy měli!"
Nan wobroćiwši na Michała so, najmilišo dźeše:
"Michale, po wutrobje sy to wšitko porěčał namaj.
Popołdnju njech slub je ći dźens pola nas. Dźě najprěńše
lubosće, kiž, dodrěmawši drěmk, z wjeleluboznej mocu
rozhorjeja hrudź młodźencowu, su najlěpše mi stajnje.
Haj, štóž holčo, kiž we wutrobje jemu wubudźi lubosć
prěnju, do statoka sebi dowjedźe mandźelsku swoju,
tón njemóže so za tole dodźakować ani bohu.
Duž tež kwas chcemoj wuhotować ći z holečom, kotrež
hrudź ći jima. Zo po wutrobje wubral sy sej swojej
holčo, to wěm. Wšak za žiwjenje sy so njepřimał žiwy,
štož by njehodźalo so ći. Ze swědkami su mi same
njebjesa na to: Són twój najmilši je wupowědała
mać mi chwilku. Haj, Róžanćikec na kofej sebi přiwjedź
Hańžu ze staršimaj, ducy wote mšě móžeš k nim skočić!"
Z wjesołosću nasłuchała mać bě nanowym słowam,
nětk wułušći pak rěč wjelewjeselu Michałej tule:
"Michale, mysl nož we wutrobje sebi předźeš najlěpšu
nastajnosći, zo rozwjeselał by po wšitkej zemi
wšěch, a wšo, štož ze rta ći dźe, wozjewja no lubosć.
Na zahrodźe wuznał sy mi, Michale, wčera so wšitkón
při studničce bjeze tajenja, ze žałosću sebi syćo
hrudź a ze zrudobu, kiž podušeše će najhórša,
sylzy po licomaj tebi rozliwajo wjelesćerpnom.
Bóh, kiž ze spodobu z njebjes na tebje, Michale, w boju
hladaše, kiž pósłał je ći jandźela na pomoc, zo by
po boku był ći nastajnje, ze smilnosću je so nětko
smilił nad tobu. Na paćerjach sy 'mu přespěwał nocow
dosć juž, dowojował sy 'mu dobremu ze sławu bój wšón
z mužitosću a wopokazał sy so wojownik swěrny.
Duž bóh po sprawnosci mu najsprawnišej rosuje myto
na swojoh wojownika, pokrjepjejo z wjeselom hrudź nětk
a dopjelnjejo, za čimž najbóle ći steješe hrudž wša.
Haj, mój Michale, ze staršimaj dyrbi Hańža ći na slub
přińć, a na wšitkich nawarići chcu kofeja, štož žiwa
njewariła šće sym lěpšeho. Do horncow nawjerćeć plincow
rózynkatych a ze pšeńčneje mi najbělšeje muki."
Dorěča. Michał najwutrobniši dźak staršimaj na to
konaše. Z wjesołosću so 'mu z dźěćacej lubosću hrudź wša
přeliwaše. Wšěm kćěješe ze směwkom rjeniša radosć
po wobličach, a najradostnišim jim na swěće bě to
słónco zeschadźało. Jeno z lubosću wutroby wšěm so
znošowachu. Nan na časnik, kotryž žno na dźewjeć kruće
dźěše, pokazawši, zo je čas nětk, na polčku z ruku
naćahnywši so po knihach, nastupi kemšacu šćežku.
Mać pak chwataše do kuchinje, zo by sołotwje do šklě
zwuběrala sebi, narězała tež do njeje tučna,
začinka. Do komorki pak najspěšnišo po schodźe horje
ćěrješe Michał, zo zhotowawši by so njedźelski kemši
njeskomdźił a tak do ludźacych tola njepřišoł rěčow.
Wšo žno bě kemši, a po Michale tuž maćerka, nětko
dwór zatykawši ze suwančkom, sebi zasuny ducy
poslednicu tež, zo tola nichtó ji na šiju njeby
přilězł njenadźicy; wšak na kemšach wšelacy ludźo
chodźa. Po wšitkej wokolnosći bě ćišina ćicha.
Dźensa do kosy njerěčeše žnjenc ze swětłym brusom,
pohonč njepohonješe sej ze słowom, ze křudom konjej.
Tam a sem šće so po pućikach nimo błyskatych popow
mikaše kemšer; zwjetša pak do cyrkwički žno bě wšitko,
wšak tež rozlěhachu žno najposledniše zwuki so zwonow
njedźelskich po krajinje. Z wjelespěšnej kročałku Michał
duž wustupowaše nimo kowarja při chěžkach wjesnych.
Započało bě so runje, hdyž Michał doběža cyrkej.
Połna bě kopata; na kamjentnych šće tež stejachu chódbach
mnozy. Wićazecy swoje při durjach mějachu města.
Pokłaknywši so do ławki, Michał spěwaše, ruce
styknywši z nutrnišim -- a najčisćiše próstwy a dźaki
wurywachu so 'mu ze rta, zo lećałe lět bychu spěšny
do njebjes před boži stoł, zo by hnada na Michałowu
hrudź z njebjes rosowała, jeho miła na wyše čuća
wuzběhujo, a na wěčny bój jemu mužitosć sylnjo.
A kaž dźěławe ze črjódami mědnošate pčołki
wulětuja, so rojo najsylnišo ze słomjaneho
kołča za konjencom, a na słowčinu so zas wšitke
zesyduja, sej ze zynčenjom rjenjebrinčatym zynčo --
tak tež ze cyrkwinymi so durjemi po prědowanju
wuwal'wachu, přeměšani ze žonami w rjanych falach,
mužojo, kotřiž pak ze črjódami šće před cyrkwju stejo
wostawachu, sej radźičku na reje młodźency radźo,
wo hospodarstwje so rozrěčujo pak hospodarjowje.
Tójhdy po Pětrkec žno bě Jakubom před cyrkwju Michał
hladał. Najposledniši wušlj žno 'mu spěwarjo běchu.
Skónčnje pak za kantorom so 'mu Jakub po pohrjebnišću
bližeše. Wote mšě powitawši joh z najmilišim słowom,
rjekny, njemóhl-li při prěnich dnjach znajmjeniša na poł
dnja přińć na syčenje. Jom lubjerad slubi to Jakub.
Z towaršemi dźens do korčmy njeńdźeše na škleńcu piwa
Michał po kemšach. Róžanćikec dźě šće maćerce, nanej
měješe do wobjeda na kofej k nim kazać a na slub
a wozjewić najwjeselše za wobaj powěstwo Hańži.
Za chěžkami duž Michał z najspěšnišim k Róžanćikecom
chwataše do delnjej wsy. Wuběžał bě z wjeselom wšón so,
na čole pót jemu zakćěwaše. Kaž bječate ćelo,
kotromž po maćeri so najstysknišo wbohemu styska,
poskakuje a z wjesołosću žno ji napřećo ćěri
do duri, wuhladawši, zo 'mu mać zas do dwora stupa --
tak tež Hańža, kiž wuhladała žno bě přez wokno niske
Michała, ze jstwy na zahrodku jom napřećo wjes'ła
lećeše ze spěchom, z Michałowych sebi swěćatych wóčkow
wothladawši, zo po woli staj jemu ze žeńtwu byłoj
staršej. Na wutrobu rjenjehladźenu połoži hłójčku,
pójsnywši na ramjeni so mu kulwatej: Wutrobje něžnej
pukotaštej sebi napřećiwo, rozhorjejo z mocu
lubosće. Michał pak, wobjimujo swoju lubu najlubšu,
sćeže krućišo na hrudź a na čerwjene ju najrjeńše
ličko pokošiwši, wušukota słowičko słódše
do wucha nětk ji. Z wjesołosću so ji njewury zwuka
ze rta, za čož pak zapukota wjele wótřišo zdobom
hrudź jej za lacom somoćanym. Tola za ruku Michał
přimny ju nětk, a po boku wustup'waštaj porno sebi
do jstwy ke staršimaj. Jeju widźeć bě to najrjeńšo.
Do rěčow wšelakorych běchu bórze wšitcy so dali,
a sam Michał bě powědaty nimoměry, kiž hewak
rěče njeměješe. Roztał bě wšitkón, a jazyk
wuputało jemu wjeselo, kiž poćěrilo hrudź bě
wšu jom. Hdyž běchu wotmjelčeli so na chwilku wšitcy,
postany, ze rta wužórlichu su 'mu skřidlene słowa:
"Nano, maćerka, po swjatoku sym na směrkach wčera
k wam přišoł, zo bych zezamołwjal sebi na dźěło Hańžu,
haj, zo zo mnu by nastajnosći mi dźěłiła čestne
łožo. Temu najprjedy drje, staršej najdušnišej, wěrić
njemóžeštaj. Tola, do wutroby pohladawši mojej,
do wobliča, staj přeswědčiłoj so mi wo mojim słowje
lěpje a Hańži tež wobaraloj njejstaj jeje wěrnym
lubosćam ke mni. Do kemši dopołdnišich sym duž rěčał
wo žeńtwje ze staršimaj. Wurubała puć žno bě mać mi,
tak zo bjez wšeho zapěranja nan do žeńtwy zwoli.
Duž přišoł na kofej sym wam kazać k swačini k nam dźens
po nyšporje, zo slub bychmy hromadźe wjeseli měli."
Nan, kiž na konypeju bě nasłuchał kedźbliwy słowam
Michałowym, nětk dźeše ze skřidlenym jemu słowom:
"Michale, čomž nihdy na swěće bych njewěrił, je stało
nětk so, zo wo Hańžu bjez wšeho zamóženja je mi burski
hólc přišoł, mjezy wjesnjanami mi najbohatši wěsće
a najpřistojniši. Duž z dowołnosću pak so tež ja
zamolwjeći njecham ći, kiž wěm, zo na hłowu njejsy
mysl wupřadł sebi na žeńtwu z Hańžu, zo wšitko najprjedy
rozpominał sy sej po swojej dušnej rozhladanosći.
Wot małosće dźě će znaju najprěńšej, dźěćace lěta
pominyći so ći widźach a hłós přeměnić najmilši
do muskeho. Hrudź młodźencowu sy sej wuchował dobru.
Duž wudać bjeze stracha ći, Michale, móžemoj Hańžu,
wšak njezměje so při tebi na kuble žiwa mi nuzy."
Dorěča. Mać wułušći 'mu na to wěrniše słowo:
"Na čas žiwjenja ze słowom jeničičkim so dwě hrudźi
zwjazatej. Błud rozpłunuje po njedźelach mi najprěńšich,
swěrne pak ze statokom maju do smjerće lubosće bywać
mandźelskimaj. Duž staršej mi wjele na sebi mataj,
kiž wudałoj staj na hłowu dźowku. Na kuble wjele
hospoza ma wobstaranja, na starosći nimoměry --
za wšěm ma hladać: Do hródźow, do pincow měwać najprěnja
ma so z młoduškim ranjom, najposleńša z mrějatym słóncom,
zo bychu njezmjetałe ji a njeskidale wšo dźowki
po njerodźe; přiběrać šće na njeskónčne ma sej dźěło
na wěčnje nućate nóc, a přistajała-li sej čeledź
do domu moskotatu, kiž do wole ničo njej' prawje,
ma potom tež z tej šće mi mjerzanja, zo by so wbohej
žołdk přeleć móhł. To šće najhórše pak njej', ale hdyž muž
hroznje na žonu čini, kiž sam wubrał sebi chudu,
bjez pjenjez, a nětk wumjetuje ji do wočow wbohej,
pika nastajnosći ji z najnjesprawnišim, zo jim nihdźe
dosahować njecha, zo prózdne su wšitke nětk kuty,
to je za žiwjenje ji z najwjetšim čłowječim horjom,
a wumrěć je najkmańšo ji, wo smjerć boha no prosy.
Duž tež njewudala bych to kóždom, Michale, Hańžu.
Tebi pak, nawoženi mi najlěpšemu, rada ju dam, wšak
wěm, zo mandźelsku po lubosćach sy sej wuzwolił a nic
po pjenjezach, duž ze žohnowanjom njecham so ći komdźić."
Rěč wužórlila ze rta ji bě so wěrniša tajka.
Wšitcy to začuwachu. Hrudź z mócnišim Michałej, Hańži
žołmowaše. Wuchwalić pak njemóžeše ani Michał
mudrosće maćerinej, jemu na wšo dźiwatej kruće.
Hdyž běchu dopowědali sej wšo, postany jim Michał,
so dom hotujo. W durjach pak, zawróciwsi sće so jónu,
rjekny, zo přińć bychu po nyšporje na kofej w prawym času
njezabyli. Jom ze sylnej radosću lětaše hrudź wša.
Do poł njedokročił šće bě łukow, kwětkatobarbnych,
jom poča přećepować ze zeleneje žno wěže
cyrkwineje. Nětk do stupa čerstwišeho so duž da, zo
doma njetrjebali bychu na njeho z wobjedom čakać.
Sćicha najbóle bě po cyłej wsy, juž sedźachu wšudźe
při wobjedźe. Hdyž ze stwinymi bě durjemi Michał
přepoćeny wšón zastupił, pót wutrěwajo sebi
z wočow, zestupała žno so čeledź bě wšitka 'mu z Hanu,
ze staršimaj wokoło blida, z najbělšim wodźětoh rubom
a počeć chcyše runje žno spěwać paćerje wotročk.
Na drjewjany sebi na sćěnu hozdźik pójsnywši suknju,
stupi so na prawicu pola wotročka. Paćerje jědźne
wuspěwawši, zesydachu za blido na swoje město
kóždy so. Ze serbskimi nětk jězdźachu lžicami do šklě
ze spěchom. Mać tež wobjedować bě jim wjesoła dźensa
słódniše nawariła. Nimo poliwki, do kotrejž tři bě
jejow zwjerćała wjac, wjelesiódneho howjazoh mjasa
bě wopjekła jim na pónoji šće tež swinjacu pječeń.
Wot wotročka hač do husarki sebi kóždy najlěpje
słodźeći da, wšak wuspěwali běchu hlódni so w kemšach.
Džewjaty spěw
9Poł dóšło žno bě po njebjesach rjenjebłyskatoh puća
słónco, witajo wot nyšpora wšěch pobožnych z wóčkom
radostnišim. Kaž z natwarjenoh jim na štomje hnězda
wot maćerje a wot nana młoduške na wječor, na juh
pyski, na ranje pozběhujo, wšě hladaju žedźo
po maćeri, kiž do hnězda přinošuje jim najlěpšej
cyroby -- tak tež, hanjejo na zahrodu a zas před dwór,
Michał wudočakać ani njemóžeše, zo by Hańža
ze staršimaj jemu pokazała so po puću skoro.
A kaž młoduške, na słabe zepěrajo šće so nóžki,
naćahuja so, mać wuhladawši swoju z cyrobu słódnej --
tak, polaty wšón z wjesołosću, so tež Michał nětk na puć
pušći, hdyž Róžanćikecow bě wuhladał po šćežce za wsu
po łukach, zo by lubej najlubšej přec napřećo běžał
a wšěch do wjetšeho na kofej sebi pohonjał stupa.
Hdyž běchu powědajo sej z najmilišim po puću ducy
dom dóšli a ze stwinymi so durjemi do jstwy
zestupali, njebě jim ze strowjenjom ani kónca
witanja. Michałowej pak maćeri hrajachu stawy
z wjesołosću wšě, hdyž běše za staršimaj porno sebi
Michała, Hańžu do duri wustupować ji najrjeńšej
wuhladała, so donadźiwać ani na njeju nihdy
na swěće njemóžeše. Dźěn luboznišej šće bě žiwa
njewidźala. Tehorunja tež na njeju z luboznym směwkom
nan wusmja so wšón radostny, zo dowolił je synej
wo dźowku hić jom najšwarnišu. Ji dźěn wutroba dobra,
pócćiwosć, ródnosć na wobliču žno so zjewješe rjeńšim.
Ze wšěch měješe mać pak najnuzniso, napřemo z Hanu
kofej wotliwajo, posypujo z cokorom plincy.
Womłodźila wša bě zaso, lětajo štož mtoda hólca.
A nětk zesydachu so za blido zančite wšitcy,
Michał na posćěn z Hańžu. Ji zhładkowane so najmjeńše
włóski chowachu pod měcu wušiwanej; wokoł šije
přez ramjeni bě kulowatej sebi z wušiknej ruku
rubiško róžičkate wokołšijace wzaia najlěpše
na slub; wot deleka pak ji nadra krywaše čorny
wysoki lac, kiž ze zelenym sebi šnórowanjom bě
ze spinkami zašnórowala; rjenjebłyskaty kitlk
bórčeše wšón ji wo ramjo hamantowy nanajbělši.
Słowa wurywachu při kofeju, zwarjenym lěpšim,
z wutrobow poćěrjenych, so w najwjetšich radosćach wšěm jim
wjesołe. Z powědatej mjezy wšěmi pak za blidom bě mać
Róžanćikec a Wićazec. Wo kwasach, wo nawoženjach,
wo njewjestach bě nadosć jim powědanja, doniž nan so
Róžanćikec zebrawši nětk njewuiušći jim najprěni
rěč, kiž wo žeńtwje na Wićazec mać, na nana zrěča:
"Na stary dźeń, hdźež nad swětnym spodobanja žno mi nima
wulkeho duch, kiž po statoku žno sej po wěčnym žada
ze žadosću, je dźensniši dźeń mje najmócnišo wšeho
rozwjeselił, zo je wo Hańžu, ze wšěch holcow najchudšu,
syn přišoł, kiž po wutrobje je mi po Hańži wšitkón.
Rad wumrěć chcu nětk, kiž wěm wobstaranu derje
Hańžu za žiwjenje, zo ju Michał do smjerće změje
zańč, runjež dać ji njemóžachmoj ničo do domu sobu."
Zo by zrudźbu, kiž do wutroby bě 'mu při słowach tajkich
přistupila, zahnai, jemu wotmołwi Wićazec nan nětk
tak: "Ale daj temu być, wšak njej' wubral sebi Michał
po pjenjezach, ale po lubosćach nož njewjestu Hańžu.
Wšak tola zwěrowanaj mataj być mi po božej woli,
kiž dźens wozjewiła je so jimaj spodźiwnje wo snach."
Dorěča. Mać pak Róžanćikec so 'ho wopraša takle:
"Tom dorozymić na swěće njemóžu. Što ha mi wo snach
powědaš a što wo božej wozjewjenej jimaj woli?"
Dowuprašeć ani Hańža so maćeri na wšitko njeda,
ke staršimaj so wobroći, rěč wułušćejo tule:
"Nano najlubši mi, maćerka, són njewěrjach sej wamaj
wupowědać, zo njemysliłoj sebi byštaj, zo stajnje
w nocy a wodnjo za Michałom jeno z myslemi steju.
Mi so dźiješe nócku, zo do wonjawki sebi wiwam
róžički za lubeho mi najlubšeho. Nadobo młodźenc
tu přiwda so najrjeńši mi, słowo dźeše mi tole:
'Na wonjawkach a na wěncach njepřewiwaj žno mi časa,
holčo najlubozniše, wjele radšo po šnóry dźi mi
susodźinkam sebi, towarškam, po slěborne mi najrjeńše,
bantow róžičkatych sebi nakupuj! Błyskaty šórcuch
wupłokawši měj na zahrodźe, zo by běty był štož sněh.
Laca wšak šnórowaći žno mi njeńdźeš sej ze šnórowanjom,
lacki wodźěwać b'dźa ći pospochi wutrobu něžnu.
Čěpc b'dźeš hamantowy so mi stajeć, prjedy hač kruwar,
wot kortow wotwjazawši sebi ze srěńcu čołate stadło,
praskajo po wsy ze křudom, naplećenym jemu tołstym
z konopi, poćěri na trawnišća. Prjedy hač b'dźe ći wotročk
chodźić za brónami wjelećežkimi, ze sywki žito
rozsywajo, b'dźeš somoćanu so mi stajeći bortu.
Do statoka sebi powjedźe ze swatomaj mi, z najrjeńšim
zdrasćenymaj, a ze słónkomaj tebje mandźelsku młodu
serbske pacholo, po wutrobje mi ze wšěch najlěpše,
pacholo ze wsy, w kotrejž sy wot małosće so mi swojej
měwała do dźěła, z towarškami sej spěwała spěwy.'"
Dorěča. Róžanćikec nětk staršimaj ze słowom dźeše
Michał ze spěšnišim; jemu ze rta wuskočić dawno
žadało bě sej. "Hlejće, tež mi zedźalo je to so:
Hdyž pominyło wo poł bě nocy so dźens, rjana knježna,
ke mni přijědźiwši, powěsć mi najmilišu zjewi,
zo je wuhladała žno mi ze wsy njewjestu dušnu,
bjez pjenjez drje, pak po hrudźi ze wšitkich holcow naj lěpšu."
Dowurěčał bě při samym, a jim we stwinych durjach
pokaza farar so, postrowjejo žno sej ze strowom wšitkich.
Mać pak, poskočiwši jemu napřećo, ćěrješe wjes'ła.
"Pójće, pójće no ze spěšnišim, derjedostojny knježe,
zo byšće slub nam najwjeselši dźens tola swjećili sobu!"
Na stólčk maćeriny so jim při nanje posydźe nětko.
Mać nala pak 'mu šalku kofeja, zo prošenja dołho
by njehladał a po woli plincow brał sebi měnjo.
Powědaty kaž nastajnosći poča jim najprjedy:
"Nó, nětk widźitaj, dopjelniło je so słowo mi wamaj
powědatom, zo přechwatałoj sebi njebyštaj tola
ze žeńtwu Michałowej, jemu stajnje njewjesty brašćo,
zo wšak za mandźelsku žno sej Michał po swojej mysli
zhlada šće holčo. Dźě žeńtwa je přechwatana mi z najwjetšim
njezbožom na swěće. Ze swobodu maju po samej woli
wjazać mandźelsčiny zwjazk lubosće mandźelskim młodym."
Wićazec nan nětk ze skřidlenym jemu wotmołwi słowom:
"Haj, haj, prawje to maće; pak njemóžachmoj dočakać
z maćerju, zo woženii by Michał naš namaj so skoro."
Hdyž wupił bě šalku kofeja, maćeri dźeše
směwkotajo: "Nó, maći, dźě nawariła sy dźens prawje
dobry kofej, štož do toho rozymju. Za žony bóle
wšak je kofej, pak za mužow piwo je napoj najstrowši."
Mać pak Róžanćikec so 'mu nětk zebra po kofeju,
šalku z kofejowej sebi kany nalawši pjatu:
"My so, žony, wam wohladamy, derjedostojny knježe,
do piwa, runjež nam njemóžeće nihdy na swěće piwa
dowuchwalić a dowuswarjeć na kofej so nam žiwi.
A njejsmy při kofeju my njestrowym strowše hač wy wšě
dohromady? Dźěn na swěće přewšo nam nastajnje pomha,
z nim so wustrowjamy. Nimo teho je nad piwo telko
tuniši. Duž njedam na kofej sebi ničeho přińć tež."
Ze žortnym tak wurěčowachu so najwjeselši wšitcy
za blidom. Pře plincy wuhibane pak dźěše najbóle:
Donamazać a dosypać jeno přisamym hosćom
móžeše mać a napřemo donosyći jim kofeja
z Hanu. Z luboznišim pak so směwaše ze šalku kóždej,
widźo, zo pře wšitko dźe nanajbóle, zo dobre je wšěm wšo.
Hrabnywši mać pak za prawicu, zestarjeny farar
dźeše po swojim žortowatym nětk wašnju ji tole:
"Hladaj so, hladaj, zo njewujěmy će a njewupijemy, maći!
Pak njehladaj na mnje, šće wutorhnyći chcu sej jedyn
plinčk, wšak žiwy šće na swěće sym njejědi tola lěpšich."
Ze spěšnišim pak 'mu přejědźe rěč mać ze słowom tymle:
"Što je was zatrach? Njewujěsće nihdy na swěće hospozy dźens mi.
Čemu ha sym tak pjekła, hač zo dojědie so bychu.
Smjerć by wopaki było mi, njepřimali so mi byšće
ničeho. Budźe-li trjeba, chcu hornc zasypnyć šće jedyn."
Hdyž běchu napili a najědli so do sytej wole,
poča Hana jim do karmorčka zaso talerje z blida
wotnošować a při kachlach šalki pomywać w dóńčce.
Farar pak, wot blida poskočiwši, nětk na posćěn čerstwje
spěchaše na Hańžu, na Michała, zo 'mu stanyłoj byštaj
wot blida, poprosywši jej, połoži do Hańžineje
prawicy Michałowu, so z najmilšim směwajo na njej.
Róžanćikec nětk powoławši sebi, Wićazec staršej,
wułušćeše jim na to najwjeselši skřidlěne słowa:
"Zestupajtaj nětk, Róžanćikec, so mi, Wićazec staršej
po boku njewjesćinym a nawoženskim, zo by dźensa
žohnowanje, kiž we wutrobach jimaj rodźitaj dobrych,
postupiło nětk ze staršinych žno mi žohnowacych rukow
na dźowku pócćiwišu, na najlěpšeho ze wšitkich syna."
Dorěča. Taj pak dokonještaj jemu wšitko, kaž prajił
bě to. Z wjesołosću so to na lico wuroni z wóčka
sylza, hdyž pozběhnyłoj swoju ruku žohnujo běštaj
na slubjenaj, kiž wobaj kaž molowanaj wjelerjanaj
steještaj před nimi, za prawicy so z lubosću dźeržo,
swěru hač do smjerće we wutrobach sej najswěrnišu lubjo.
Po staršinym pak žohnowanju bě najćišiši zdobom
mjelk zawěł jim do jstwy. So rozsydali běchu wšitcy
po ławkach, po stólčkach, po konypeju, kiž pjeraty bě jim.
Na slubjenaj bě we wutrobach jim to złožena mysl wša.
Rěč wumó pak fararjowa jich zas z mjelčenja takle:
"Woněmili njejsće to tež nadobo wšitcy, zo słowčka
njepiknje nichtó! Tak na wječoru ma mi bywaći póstnym,
nic pak na slubje. Natočići no nam do pincy, Hanka,
doběž karan, zo powědaio potom by so lěpje.
Michale, Hańža, zasobu, powědajtaj tola něšto!
Lud dźěn młody je z powědatym nimoměry mi hewak."
Dorěča. Roztali na słowach fararjowych běchu wšitcy.
A mać Wićazec ze skřidlenym jim započa słowom:
"Ach, wšak mjez młodosću žno mi njej' teho wjesela, štož ja
po rejach chodźach, po kwasach! Wurej'wali smy, mój božo,
něšto dobre a wuspěwali, zo so třaseše wšitko.
Za počinki pak so zastarske nětk nam hańbuja młodźi.
Po nowym wšo ma być, bohužel, štož njeje najlěpše
wěčnje mi. Po cuzym njehladali nihdy nanihdy my smy."
Mysl zawróćejo ze starych do dźěćacych swojich dnjow, mać
Róžanćikec nětk dźeše jim ze rtom tajkele słowa:
"Ach, zašło je mi Žiwjenje za mnje młodu šće holcu!
Hdyž so do polow ze schadźatym abo z mrějatym słóncom
do wjeski włečechmy ze zróstnymi mi hólcami holcy,
bě nam z njedźělomnym tola towaršom nastajnje cuni
spěw, a wjesele dodźěła mějachmy z nim so najćešoh.
Při spěwje serp juž chodźeše we rukomaj wjele łóžo.
Złoćane kłóski pak přidružachu so mi do snopa same,
jate ze spěwom wutrobnišim. A na wšitkich kwasach,
na rejach bu zaćahowane, zo so třaseše dom wšón.
Pak nihdy na swěće tola šće do žiweho smy so boha
njenaspěwali. Kak rjenje bě, božo, po Serbach za mnje!"
Dorěča. Michał, kiž do wutroby bě sej zrudźenej pře to
wšě zarył jeje słowa, šće njewědźo ze swojej hrudźu
wojowaše, hač na słowa maćerine by so jich a
Róžanćikec wotmjelčal jim abo hač wuprajił by, štož
we wutrobje so 'mu roješe. Jom přemyslacemu pak
posledniše za najsprawniše bu, poča jim duž rěčeć:
"Prawje stej porěčałej, tola po połojcy no dai prawje
bych wamaj. Wšak je po honach žohnowanych runje lětsa
spěwało zas so, zo ze zelenych nam doiow najcuńši
klinčeše wothiós. Do popow zestawachu wjele chětřišo
snopy ze spěwom wšě. Štož Bałocarjec jeno nic mi
cyłeje wsy, wšak spřistajeli su sej přemłodu čeledź.
Za wotročka pola nich je njećesany nimoměry
kadla, kiž po wojerstwje sej wusłuženym wjele być zda.
Słužownika, wuhnateho ze słužby po prěnim lěće,
maja za pohonča. Z nim njezetyka so mi z wjesnjanow nichtó
rad, dźěn po wšitkimi sej najnjelubšu torha mi hubu.
Wobaj naduwataj so, zo móhłoj so puknyć, a staršej
njemóžetaj najěsć so mi často, płakajo krawe
sylzy na dźěsći njedźakownej. Wumrěć, božo, móhłoj
wbohej přec ze zrudobu. Taj chodźitaj po rejach wšěch pak
do němskich wjes, wšak pozabyioj staj mi na cuzbje serbski,
njezbóžnikaj. Tola chlěb je njeplechomaj prawje dobry
serbski. Do wutroby so mi nastajnje zarywa zrudźba,
hdyž jej słyšu najžadiawiše mi to na swěće kuski
spěwać a nas pak wusměchować jeju widźu, hdyž čestne
mi a najpřistojniše sebi spěwamy spěwy, kiž mać wšak
při kolebce dźěn do wutrobow žno nam spěwaše młodych.
Ze zrudobu pak wjetšej šće pjelni mi hrudź so, kiž widźu,
zo staj ze přezpólnych žno mi narěčałoj Jurja,
na dušu wěrno: Do žiweho by mje na swěće boha
nichtó njenarěčał, zo bych to zacpěwal, štož běše
za nana, za dźěda, za serbowskich mojich wótcow najstaršich
ze swjatym kubłom. Hrěcha bych tola so bojal najćešoh."
Dorěča. Po cyłym ćěle pak třepotaše no kaž lisćo
wosowe. Woheń we wutrobje 'mu najsprawnišej hněwny
horješe. Wšěch pohnuła bě ze rta serbskeho hněwna
rěč, a we wutrobach so jim sprawniši roješe hněw wšěm
wotmjelčatym, dóńž farar so njezhraba ze słowom tymle:
"Michale, rozradował sy mje wšitkoh ze słowom prawym.
Měj do wěčnosće so k temu, štož ze serbskeje so ći hrudźe
dźens wury. Zawjesć so mi njedaj, narěčeć žiwy
wot towaršow, kiž zacpěwaju swoju narodnosć, kubło,
za kotrež krej přeliwachu na wójnach wótcojo serbscy,
wot njedźaknych, kiž podteptuja swoju maćernu rěč mi,
w kotrejž wužórlichu so jim ze rćika młodoh najprěńše
słowčka, kiž mać jim šćěpješe do wutroby mi z najwjetšej
lubosću, wot bohazabytych, kiž zapera ju božej
woli so z hordoznišim. Tola lud njeda sej mi rěčeć
młody, chce we wšitkim wěčnje najmudriši na swěće być wšak.
A njeńdźe-li 'mu po woli wšo, podać tola žiwy
sćerpliwy, bjez borkanja njecha so mi do božej wole."
Dorěča. Wšě pak pokrućachu jeho wěrniše słowo
z podawkami a do rěčow dachu so nětko najlěpšich.
Takle zhromadźenym bě so na slubje mjez sobu lubje
powědatym pochililo za pozłoćane žno hory
słónco. Čorna so nóc juž ze křidłomaj z njebjes na zem
bjerješe. Wětr pozběhowaše so najcuniši, miłe
do jstwy z wotewrjenym jim wěwajo woknom, a maćer,
z Hanu poskočiwši, poča jim duž na blido nosyć
wječerjeći, wšak wurěčeli běchu hlódni so wšitcy.
Hdyž nawječerjeli běchu do sytej wole so kóždy
a wokřewili nad słódnišim, běłoješćatym piwom,
počachu dom so hotowaći. Pak najspěšnišo farar,
směwkotajo wobroćiwši na staršej Wićazec so a
Róžanćikec, wułušćeše rěč jim skřidlenu tule:
"Z nami šědźiwymi žno je čas nětk do łoža skoro.
Michał a Hańža pak doběhnjetaj šće njech na reje z Hanu
na chwilku do korčmy. Wuwjeselić ma so za časy młodosć.
Wězo, zo wój hić na reje dowoliłoj staj najprjedy."
Staršej dowolištaj tomu rad, a slubarjo na to
postanychu, so za wšitko dźakujo maćeri, nanej.
Před chěžu nětk rozžohnowachu so z maćerju hosćo.
Nan pak hišće jich přewodźeše, doniž ze šćežki na puć
njepřińdźechu. Tu rozsalichu so nětk po pućach druhich
wšitcy. Po njebju po hwězdatym ani mróčalki njebě
widźeć najmjeńšeje, na jutřiše žně lubješe rjane.
Młodźenc po wjesce z holičkomaj, rjenje zhotowanymaj,
spěchaše rozradostny wšón ze swojej njewjestu, sotru,
Michał. Z korčmy žno rozlěhachu so najmiliše zwuki
po wsy, do stupa spěšnišeho sej rejwarce honjo,
doběžeć za spěšnymaj jeno přisamym móžeše Michał.
A kaž dodźeržeć nihdy na swěće njemóže pohonč
kobłu, hdyž wusłyšała je 'mu rjehotać na dworje žrěbca,
tak tež, na Michała njeposluchajo, ćěrještej po wsy
rej'warce ze spěšnišim, doniž njebuštej w korčmarjec dworje.