Koriwn, Vark Mastoci

Chapter 1

8 ԶԱԶՔԱՆԱԶԵԱՆ2 Ազգին եւ զՀայաստան աշխարհին զաստուածա\պարգեւ
9 գրոյն, եթէ ե́րբ եւ յորում ժամանակի մատակարարեցաւ եւ
10 որպիսի' արամբ այնպիսի նորոգատուր աստուածեղէն շնորհս երեւեցաւ
11 եւ վասն նորին լուսաւոր վարդապետութեան եւ հրեշտակաբար կրաւնիցն
12 առաքինութեան զմտաւ ածելով յիշատակարանս առանձին մատենա\նշան
13 ծաղկեցուցանել եւ մինչ դեռ անդէն ի խորհրդանոցի մտացս վասն
14 յուշ արկանելոյ միայնագործ հոգայի, եկեալ հասանէր առ իս հրաման
15 առն միոյ պատուականի Յովսեփ կոչեցելոյ, աշակերտի առն այնորիկ,
16 եւ ընդ նմին այլոց եւս քաջալերութիւն աշակերտակցաց մերոյն վար\դապետութեան։
17 Ուստի եւ իմ մասնաւոր աշակերտութեան վիճակ առեալ,
18 թէպէտ եւ էի կրսերագոյն, եւ առաւել քան զկար մեր, գրաւեալ անաչառ
19 հրամանին հասելոյ, փութանակի եւ առանց յապաղելոյ զառաջի եղեալն

1 մատենագրել։ Զորս եւ մեր համաւրէն աղաչեալ երկախառնել ընդ մեզ
2 աղաւթիւնք՝ յանձնարարութեամբ աստուածեղէն շնորհացն, զի կամակա\րագոյնս
3 եւ ուղղագոյնս նաւիցեմք զհամատարած ալեաւքն վարդապետա\կան
4 ծովուն։

Chapter 2

6 Եւ արդ առեալ նախաբանեսցուք, եթէ իցէ՞ համարձակութիւն
7 գրով նշանակել զվարս արանցն կատարելոց, ոչ ի մէնջ արուեստախաւ\սեալ
8 մերոյն կարծեաւք վիճաբանելով, այլ յաւրինակացն տուելոց զընդ\դիմակացն
9 բարձրացուցանել։ Քանզի Աստուծոյ բարերարին այսպէս
10 բարեխորհեալ զիւրոց սիրելեաց, ոչ միայն ըստ առաքինութեան վա\րուց՝
11 զչքնաղ եւ զբարձրագոյն հատուցումն բաւական համարել յանսպառ
12 յաւիտեանսն, այլ եւ աստէն իսկ կանխագոյն. զի անցաւոր ժամանա\կաւքս
13 մատենապատում երկնաբերձ պայծառացուցեալ, զհոգեղինացն եւ
14 զմարմնականացն առ հասարակ փայլիցեն։
15 Եւ ի մովսիսական պատմութեան յայտնի է երանելեաց արանցն
16 ազնուականութիւն, ճշմարտութեան հաւատոցն հաստատութիւն, աս\տուածամերձ
17 աստուածամուխ կենացն վայելչութիւն, սքանչելական կե\նացն
18 պայծառութիւն։ Զի ոմն ընդունելի պատարագաւ արդար կոչե\ցեալ,
19 եւ այլ ոմն հաճոյական արուեստիւ ի վերայ ամենակուլ մահուանն
20 կենաւք երեւեալ, եւ միւս ոմն բովանդակ արդարութեամբ ի վերայ հա\մատարած
21 լեռնացելոյ աստուածապատիժ ծովուն հանդերձ ամենայն
22 շնչականաւք տարեւոր ժամանակաւք նաւակաց պահեալ, եւ միւսոյն յան\կարծագիւտ
23 հաւատովք արդարացեալ, աստուածամերձ աստուածախաւս
24 դաշնաւոր կատարեալ, եւ զաւետիս հանդերձելոց բարեացն ժառանգեալ։

1 Բազմաւք եւ այլ նոյնպիսիք աստուածածանաւթ գտեալք, որոց ազնուա\կանութիւնքն
2 յամենայն աստուածածանաւթ գրոց պատմի։
3 Հանգոյն ասացելոցս երանելւոյն Պաւղոսի առ Եբրայեցիսն
4 կարգեալ զանուանս՝ գովէ զնոցին ճշմարտութիւն հաւատոցն. որով
5 զվարձահատոյց մխիթարութիւն ընկալան յամենապարգեւողէն Աստու\ծոյ,
6 ըստ իւրաքանչիւր յառաջադիմութեանցն. նա եւ զժանդագործին
7 Րահաբու զհիւրընկալութիւն լրտեսացն՝ համեմատէ։ Իսկ իբրեւ հայե\ցեալ
8 ի բազմախուռն գումարութիւն արդարոցն՝ զսակաւուցն զանուանս
9 յայտ առնէ, եւ զայլովք եւս զանց առնէ, անբաւական զժամանակն առ
10 ի կարգի պատմելոյ։ Ի կիր արկանէ այնուհետեւ նշանակել միանգա\մայն
11 զփորձութիւնս ի վերայ յարձակեալս եւ զնոցա զանընդդիմակաց
12 զնահատակութիւնսն, զորս եւ պատուականս քան զաշխարհական վա\ճառս
13 համարի։
14 Սոյն աւրինակ եւ ամենայն գիրք հոգեպատումք նշանակեալ ու\նին
15 զքաջութիւնս ամենայն զաւրաց. զոմանց՝ ըստ աստուածեղէն կրաւ\նիցն
16 զբարեյաղթութիւն, եւ զոմանց՝ ըստ աշխարհակիր կարգաց
17 զմարտից եւ զպատերազմաց արութիւնսն, որպէս զՆեբրոտայն եւ զՍամփ\սոնին
18 եւ զԴավթայն։ Եւ զոմանց զբնական զիմաստութիւն գովեալ
19 աստուածեղէն իմաստութեամբն հանդերձ, որպէս զՅովսէփայն յԵգիպ\տոս,
20 եւ զԴանիէլին ի Բաբիլոն։ Յորոց եւ հզաւր թագաւորացն խրատիչք
1 էին, զաշխարհական կենցաղոյս զհանգամանսն ցուցանէին, հանդերձ
2 ամէնիշխանին Աստուծոյ ծանաւթս առնելով։ Զորոց եւ մարգարէին իսկ
3 գովեալ զիմաստութիւնն, ասէր ցոմն այսպէս. "Մի́թէ իմաստնագո՞յն
4 իցես քան զԴանիէլ. կամ իմաստո՞ւնք խրատտուք խրատեցին զքեզ
5 հանճարով իւրեանց"։ Եւ ոչ այսչափ միայն, այլ եւ հոգեկան ազգին
6 հրեշտակութեամբ՝ գովեալ զսրբոցն զաւրութիւն, որ զԴանիէլ ցանկալի
7 քարոզելովն կոչէին. եւ զսուրբ Տիրամայրն ի Գալիլեայ՝ աւրհնեալ ի
8 կանայս։
9 Բայց զի՞նչ ասիցեմք զզուգականացն զառ ի միմեանց պատուեալ
10 զգովութիւնս, զորոց եւ Տէրն իսկ ամենայնի՝ բերանալիր գոչէր զազ\նուականութիւնսն,
11 ոչ միայն զյանդիմանական գործոյն, այլ եւ զծա\ծուկ
12 սրտիցն լուսաւորութիւնս առաջի հրեշտակաց եւ մարդկան բերէ։
13 Որպէս զհիւրամեծարին Աբրահամու հրեշտակաւքն հասելովք զծառայա\կան
14 հաւասարութիւնն յայտ արարեալ. պատմելով նմա յետ աւետեացն
15 ընկալելոց, զինչ ի Սոդոմն էր գործելոց։ Նոյնպէս եւ զքաջի նահատակին
16 Յոբայ յառաջ քան զպատերազմել առաջի պատերազմականին՝ յաւրինէ
17 զգովութիւն ասելով. "Այր ճշմարիտ, արդար եւ աստուածապաշտ, եւ ո\րոշեալ
18 յամենայն գործոց չարացե։ Իսկ մեծին Մովսէսի զառաւելա\գոյն
19 զաստուածամուխ մերձաւորութիւն՝ ամենայն եկեղեցական գրով
20 հնչեցուցեալ, զորոյ եւ զտղայութեան զկայտառութիւնն յայտ արարեալ
21 աստուածեղէն աւրինացն. նա եւ զայլազգոյն զՅոթորի եւս զխրատն
22 չանցուցեալ անգիր։
1 Եւ այնպես միահամուռ ամենայն աստուածակրաւն արուեստակա\նացն
2 բարեգործութիւնք՝ փայլեն յաստուածագիր աւրինացն, զորոց չէ
3 ոք բաւական յիշատակել զերանելի անուանց գումարութիւն։ Եւ ոչ
4 միայն զյառաջագունիցն, այլ եւ զկնի եղելոցն զմիածնի որդւոյն
5 Աստուծոյ փրկչին ամենեցուն՝ ի լուսաբեր աւետարանին իւրում ծաղ\կեցուցանէր
6 զազնուականութիւնս, մանաւանդ երանութեամբ իսկ պսա\կէր
7 ոչ միայն սեպհականացն զերկոտասանիցն, եւ կամ զյառաջա\մուտ
8 զԿարապետին, այլեւ զայլոց մատուցելոցն գովէ զհաւատոցն
9 ճշմարտութիւն։ Քանզի զՆաթանայէլ առանց նենգութեան նշանակէ եւ
10 զթագաւորազին զմեծութիւն հաւատոցն՝ անգիւտ յԻսրայէլի ասէ։ Բայց
11 ոչ միայն զմեծամեծսն, այլ առաւել եւս զթեթեւագոյնսն բարձրագոյնս
12 [առնէ] անարգամեծարն Քրիստոս, որ սակաւիկ ինչ զծախ իւղոյն
13 յարգէ, եւ զծախելեացն յիշատակարան պատմեն ամենայն ուրեք՝ առ ի
14 ներքոյ երկնից։ Եւ զկնոջէն քանանացւոյ մեծ զհաւատոցն ասէ.
15 նաեւ զդանկաց երկուց ընծայելոցն գովէ զարկանելեացն զյաւժարու\թիւն
16 առաւել քան զմեծացն։
17 Իսկ Պաւղոսի ի մտի եդեալ էր շրջեցուցանել զքրիստոսադիր կարգացն
18 պայծառութիւնն, անաւթ ընտրութեան անուանեալ, անուանակիր յաշ\խարհի
19 իւրոյ սքանչելի անուանն առնէ։ Վասն որոյ երանելոյն հայե\ցեալ
20 ի շնորհացն բարձրութիւն առ իւրոյ մեծ աւրինացն եւ առ ամենայն
21 սրբոցն, բարձրագոյն բարբառով ի փառատրութիւն դառնայ, եթե "Շնորհք
22 Աստուծոյ, որ յամենայնի հռչակ հարկանէ զմէնջ ի Քրիստոս եւ զհոտ
23 գիտութեան իւրոյ յայտնի առնէ մեւք յամենայն տեղիսե։ Ի վերայ
24 այնորիկ ապա եւ զհամարձակագոյնն բերէ, թէ "ո՞ կարէ բիծ դնել ըն\տրելոց
25 Աստուծոյե, Եւ զայս աւճան ընկալեալ ի Տեառնէ երանելի ա\ռաքելոցն՝
1 զամենայն գործակցաց իւրեանց գրով նշանակել զքաջու\թիւնս։
2 Տեսանել զոմանց ի սուրբ աւետարանին եւ զոմանց ի Գործս
3 Առաքելոցն երանելոյն Ղուկասու մատենագրեալ. եւ իցեն որ ի Կա\թուղիկէս
4 առաքելոցն առաւելագոյնս ճանաչին։
5 Այլ Սրբոյն Պաւղոսի չորեքտասանեքումբք թղթովք պատմէ զիւր
6 առաքելակիցս եւ նիզակակիցս, եւ ուրախակիցս իւր առնէ, եւ ի վախճանի
7 թղթոցն ըստ իւրաքանչիւր ումեք յողջոյն կատարեալ՝ յանուանէ
8 հարցանէ. եւ զուրումն յաւետարանէ անտի նշանակէ զգովութիւնսն։
9 Բայց ո́չ միայն զերանելւոյն զաւգնականութիւնսն յարգէ, այլ եւ զքրիս\տոսամեծար
10 ասպնջականիցն իւրոց՝ բազում գովութիւնս փոխանակ
11 մեծարանացն կարգէ, վասն որոյ եւ յաղաչանս առ Աստուած մատուցեալ՝
12 զփոխարէն բարեացն հատուցանել հայցե։ Եւ ամենայն եկեղեցեաւք
13 հնչեցուցանէ զընտրելոցն զազնուականութիւն, ոչ միայն զարանցն,
14 այլեւ զկանանցն աշակերտելոց, որ զճշմարտութիւնն աւետարանեն։
15 Եւ զայս ամենայն աւետարանեալ ոչ ի պարծանս գովութեան,
16 այլ զի աւրինակ եւ կանոն զկնի եկելոցն պաշտիցի. որպէս ի նոյն իսկ
17 զի բարեաց գործոց նախանձաւոր լինել ամենեցուն ստիպէ ասե\լովն,
18 թէ "Զհե́տ երթայք սիրոյ. եւ նախանձաւոր լինել ամենեցուն
19 հոգեւորացն"։ Որոց զյաւժարութիւն Աքայեցւոց վասն պաշտաման
20 սրբոցն ի Մակեդոնիա պատմեալ՝ նախանձեցուցեալ յորդորեաց։
21 Այլեւ համարձակութիւն իսկ տայ անխափան ի բարեացն առաքինու\թիւն,
22 թէ՝ "Լաւ է յամենայն ժամ նախանձել ի բարիս"։ Այլ եւ նմա\նաւղ
23 իւր եւ Տեառն ստիպէ լինել։
1 Դարձեալ փութայ ամենեքումբք հանդերձ ըստ Քրիստոսի հետոցն
2 վարել. "Հայեցարո́ւք, ասէ, ի զաւրագլուխն հաւատոց, եւ ի կատարիչն
3 Քրիստոս"։ Եւ դարձեալ, թէ՝ "Յիշեցէ'ք զառաջնորդս ձեր, որք խաւսե\ցան
4 զբանն Աստուծոյ. հայեցեալ յելս գնացից նոցա, նմանաւղք եղե\րուք
5 հաւատոցն"։ Եւ միանգամայն, եթէ՝ "Զայս խորհեսցի իւրաքան\չիւր
6 ոք ի ձէնջ որ եւ ի Քրիստոս Յիսուս"։ Հանգոյն սմին եւ Ղուկաս
7 յսկիզբն Առաքելագործ մատենին դնէ։ Իսկ ցանկալի Տեառնեղբայրն
8 Յակոբոս, զհամաւրէն իսկ զգունդն սրբոց հանդերձ սրբասէր տերամբն
9 յաւրինակ առեալ՝ ի թղթին իւրում ասէ, եթէ "Աւրինակ առէք չարչարա\նաց
10 եւ յերկայնմտութեան զմարգարէսն, որ խաւսեցան յանուն Տեառն.
11 զհամբերութիւն Յոբայ լուարուք, եւ զկատարումն Տեառն տեսէք"։
12 Յայտնի է այսուհետեւ ասացելովքս, եթէ գովութիւն ամենայն
13 աստուածասէր ընտրելոցն ի Տեառնէ է, որ՝ ի հրեշտակաց, որ՝ առ ի
14 միմեանց, ոչ ի պարծանս անձանց, այլ առ ի նախանձուկս միմեանց
15 արկանելոյ, զի միմեամբք քաջալերեալք՝ հասանիցեմք ի բարեացն
16 կատարումն՝ ի նշանակեալ նպատակն երանելւոյն Պաւղոսի, եթէ "Միա\բան
17 հասանել ի չափ հասակին Քրիստոսիե։ Որոյ ազատութիւնն յերկինս
18 է, ակն ունել փրկչին մեծին Աստուծոյ։
19 Ունիմք եւ զկանոնական յաջորդեալ յառաքելոցն անտի զշնոր\հապատում
20 գրեալսն, եթէ ո́րպէս մեծարեալք ի միմեանց, գովեալք ըստ
21 ճշմարիտ հաւատոյն եւ ըստ աւետարանագործ կրաւնից, մինչեւ ցայսաւր
22 ժամանակի նովին սովորութեամբ վարին։
23 Եւ արդ առեալ յերկոցունց համարձակութիւն ի գիր արկանել
24 եւ զվարս առն արդարոյ։
1 Արդ այսուհետեւ եւ խոստացեալն առաջի դիցի, եւ հայրենակատար
2 մեծարեալ պայմանաւ որ առ ի մէնջ՝ հաճեսցի, եւ նոցա քաղցրատուր
3 հրաման հատուցեալ զարդարեսցի։

Chapter 3

5 ԱՌՆ, զոր ի նախակարգ բանիս նշանակեմք, վասն որոյ եւ փոյթ
6 արարեալ մեր պատմելոյ, էր Մաշթոց անուն, ի Տարաւնական գաւա\ռէն,
7 ի Հացեկաց գեղջէ, որդի առն երանելւոյ Վարդան կոչեցելոյ։
8 Ի մանկութեան տիսն վարժեալ հելլենական դպրութեամբն, եկեալ հա\սեալ
9 ի դուռն Արշակունեաց թագաւորաց Հայոց Մեծաց, կացեալ յար\քունական
10 դիւանին, լինել սպասաւոր արքայատուր հրամանանացն առ
11 հազարապետութեամբն աշխարհիս Հայոց՝ Առաւանայ ուրումն։ Տեղե\կացեալ
12 եւ հմուտ եղեալ աշխարհական կարգաց, ցանկալի եղեալ զինուո\րական
13 արուեստիւն իւրոց զաւրականացն։ Եւ անդէն ուշ եդեալ փու\թով
14 ընթերցուածոց աստուածեղէն գրոց, որով առ ժամայն լուսաւո\րեալ
15 եւ թեւամուխ միջամուխ եղեալ յաստուածատուր հրամանացն հան\գամանս,
16 եւ ամենայն պատրաստութեամբ զանձն զարդարեալ, հարկանէր
17 զիշխանացն սպասաւորութիւնսն։

Chapter 4

2 Եւ յետ այնորիկ ըստ աւետարանական չափուցն՝ ի ծառայութիւն
3 Աստուծոյ մարդասիրին դարձեալ, մերկանայր այնուհետեւ զիշխանակիր
4 ցանկութիւնսն, եւ առեալ զխաչն պարծանաց՝ ելանէր զկնի ամենա\կեցոյց
5 խաչելոյն։ Եւ հաճեալ հրամանացն՝ ի խաչակիր գունդն Քրիս\տոսի
6 խառնէր, եւ անդէն վաղվաղակի ի միայնակեցական կարգ մտա\նէր։
7 Բազում եւ ազգի ազգի վշտակեցութիւն ըստ աւետարանին կրէր
8 ամենայն իրաց. ամենայն կրթութեամբ հոգեւորացն զանձն տուեալ՝
9 միայնաւորութեան, լեռնակեցութեան, քաղցի եւ ծարաւոյ եւ բանջարա\ճաշակութեանց,
10 արգելանաց անլուսից, խարազնազգեստ եւ գետնատա\րած
11 անկողնոց։ Եւ բազում անգամ զհեշտական հանգիստ գիշերոյն եւ
12 զհարկ քնոյ՝ յոտնաւոր տքնութեան ի թաւթափել ական վճարէր։ Եւ զայս
13 ամենայն առնէր ոչ սակաւ ժամանակս։ Եւ գտեալ եւս զոմանս՝ յինքն
14 յարեցուցանէր՝ աշակերտեալ նմին սովորական աւետարանութեան։
15 Եւ այնպէս ամենայն փորձութեանց ի վերայ հասելոց կամայա\կան
16 քաջութեամբ տարեալ եւ պայծառացեալ՝ ծանաւթական եւ հաճոյ լի\նէր
17 Աստուծոյ եւ մարդկան։

Chapter 5

2 Առեալ այնուհետեւ երանելւոյն զհաւատացեալս իւր, դիմեալ
3 իջանէր յանկարգ եւ յանդարման տեղիս Գողթան։ Այլ եւ ընդ առաջ ելա\նէր
4 նմա իշխանն Գողթան, այր երկիւղած եւ աստուածասէր, որում անուն
5 էր Շաբիթ, եւ ասպնջական հիւրամեծար գտեալ՝ բարեպաշտութեամբ սպա\սաւորէր
6 ըստ աշակերտաց հաւատոցն Քրիստոսի Իսկ երանելւոյն վաղվա\ղակի
7 զաւետարանական արուեստն ի մէջ առեալ, ձեռն արկանէր զգաւա\ռովն
8 հանդերձ միամիտ սատարութեամբ իշխանին. գերեալ զամենեսեան
9 ի հայրենեաց աւանդելոց, եւ ի սատանայական դիւապաշտ սպասաւորու
10 թենէն՝ ի հնազանդութիւն Քրիստոսի մատուցանէր։
11 Եւ յորժամ ի նոսա զբանն կենաց սերմանեալ, յայտնի իսկ բը\նակչաց
12 գաւառին նշանք մեծամեծք երեւէին, կերպակերպ նմանու\թեամբ
13 դիւացն փախստական լինելով՝ անկանէին ի կողմանս Մարաց։
14 Նոյնպէս առաւել հոգ ի մտի արկանէր զհամաշխարհականս սփոփելոյ.
15 եւ առաւել աղաւթս մշտնջենամռունչս եւ բազկատարած պաղատանս
16 առ Աստուած եւ արտասուս անդադարս, զմտաւ ածելով զառաքելա\կանն,
17 եւ ասէր հոգալով. "Տրտմութիւն է ինձ եւ անպակաս ցաւք սրտի
18 իմոյ, վասն եղբարց իմոց եւ ազգականաց"։
19 Եւ այնպէս տրտմական հոգովք պաշարեալ եւ թակարդապատեալ եւ
20 անկեալ ի ծուփս խորհրդոց, եթէ որպիսի' արդեաւք ելս իրացն
21 գտա/նիցէ։

Chapter 6

2 Եւ իբրեւ աւուրս բազումս անդէն ի նմին դեգերէր, յարուցեալ
3 այնուհետեւ հասանէր առ սուրբ կաթուղիկոսն Հայոց Մեծաց, որոյ
4 անունն ճանաչէր Սահակ, զոր պատրաստական գտանէր նմին փու\թոյ
5 հաւանեալ։ Եւ միանգամայն յաւժարութեամբ գումարեալ հանդերձ
6 աղաւթիւք մեծաւք առ Աստուած կանխէին, վասն ամենայն ոգւոց քրիս\տոսաբեր
7 փրկութեանն հասանելոյ։ Եւ զայն առնէին աւուրս բազումս։
8 Ապա ելանէր նոցա պարգեւական յամենաբարին Աստուծոյ ժո\ղովել
9 զաշխարհահոգ խորհուրդն երանելի միաբանելոցն, եւ ի գիւտ
10 նշանագրաց Հայաստան ազգին հասանել։
11 Բազում հարցափորձի եւ քննութեան զանձինս պարապեցուցեալ
12 եւ բազում աշխատութեանց համբերեալ, ազդ առնէին ապա եւ զկանխա\գոյն
13 խնդրելին իւրեանց թագաւորին Հայոց, որոյ անուն կոչէր
14 Վռամ/շապուհ։
15 Յայնժամ պատմէր նոցա արքայն վասն առն ուրումն ասորւոյ
16 եպիսկոպոսի ազնուականի՝ Դանիէլ անուն կոչեցելոյ, որոյ յանկարծ
17 ուրեմն գտեալ նշանագիրս աղփաբետաց հայերէն լեզուի։ Եւ իբրեւ պատ\մեցաւ

1 նոցա յարքայէ վասն գտելոյն ի Դանիէլէ, յաւժարեցին զար\քայ՝
2 փոյթ առնել վասն պիտոյիցն այնոցիկ։ Եւ նա առաքէր զոմն Վահ\րիճ
3 անուն հրովարտակաւք առ այր մի երէց, որոյ անուն Հաբէլ կո\չէին,
4 որ էր մերձաւոր Դանիէլի ասորւոյ եպիսկոպոսի։
5 Իսկ Հաբէլին զայն լուեալ, փութանակի հասանէր առ Դանիէլն,
6 եւ նախ ինքն տեղեկանայր ի Դանիէլէ նշանագրացն, եւ ապա առեալ ի
7 նմանէ առաքէր առ արքայն յերկիրն Հայոց։ Ի հինգերորդի ամի թա\գաւորութեան
8 նորա ի նա հասուցանէր։ Իսկ արքային հանդերձ միա\բան
9 սրբովքն Սահակաւ եւ Մաշթոցիւ՝ ընկալեալ զնշանագիրսն ի Հա\բէլէն,
10 ուրախ լինէին։
11 Ապա առեալ երանելի հոգաբարձուացն զյանկարծագիւտ խնդրե\լին,
12 հայցէին եւս յարքայէ մանկունս մատաղս, որով զնշանագիրսն
13 արծարծել մարթասցեն։ Եւ յորժամ բազումք ի նոցանէ տեղեկանային,
14 ապա հրաման տայր ամենայն ուրեք նովին կրթել. որով եւ յաստիճան
15 իսկ վարդապետութեան գեղեցիկ՝ երանելին հասանէր, եւ իբրեւ ամս
16 երկու կարգեալ զվարդապետութիւն իւր, եւ նովին նշանագրովք տանէր։
1 Իսկ իբրեւ ի վերայ հասեալ, թէ չեն բաւական նշանագիրքն՝
2 ողջ ածել զսիւղոբայս զկապս հայերէն լեզւոյն, մանաւանդ զի եւ նշա\նագիրքն
3 իսկ յայլոց դպրութեանց թաղեալք եւ յարուցեալք դիպեցան,
4 յետ այնորիկ դարձեալ կրկին անգամ ի նոյն հոգս դառնային, եւ
5 նմին ելս խնդրէին ժամանակս ինչ։

Chapter 7

7 Վասն որոյ առեալ երանելոյն Մաշթոցի դաս մի մանկտոյ հրա\մանաւ
8 արքայի եւ միաբանութեամբ սրբոյն Սահակայ, եւ հրաժարեալք
9 ի միմեանց համբուրիւ սրբութեանն՝ խաղայր գնայր ի հինգերորդ ամի
10 Վռամշապհոյ արքային Հայոց, եւ երթեալ հասանէր ի կողմանս
11 Արամի՝ ի քաղաքս երկուս Ասորոց. որոց առաջինն Եդեսիա կոչի, եւ
12 երկրորդին Ամիդ անուն։ Ընդդէմ լինէր սուրբ եպիսկոպոսացն, որոց
13 առաջնոյն Բաբիլաս անուն եւ երկրորդին Ակակիոս. հանդերձ կղերա\կանաւքն
14 եւ իշխանաւքն քաղաքաց պատահեալ, եւ բազում մեծարանս ցու\ցեալ
15 հասելոցն՝ ընդունէին հոգաբարձութեամբ ըստ Քրիստոսի ան\ուանելոցն
16 կարգի։
17 Իսկ աշակերտասէր վարդապետին զտարեալսն ընդ իւր յերկուս
18 բաժանեալ, զոմանս յասորի դպրութիւնն կարգէր [ի քաղաքին Եդե\սացւոց],
19 եւ զոմանս ի յունական դպրութիւնն՝ անտի ի Սամուսատա\կան
20 քաղաքն գումարէր։

Chapter 8

2 Եւ նորա իւրովք հաւասարաւք զսովորականն առաջի եդեալ զաղաւթս
3 եւ զտքնութիւնս եւ զպաղատանս արտասուալից, զխստամբերութիւնս,
4 զհոգս զաշխարհահեծս, յիշելով զասացեալսն մարգարէին, եթէ՝ "Յոր\ժամ
5 հեծեծեսցես, յայնժամ կեցցեսե։
6 Եւ այնպէս բազում աշխատութեանց համբերեալ վասն իւրոյ ազ\գին
7 բարեաց ինչ աւճան գտանելոյ։ Որում պարգեւէր իսկ վիճակ յամե\նաշնորհողէն
8 Աստուծոյ. հայրական չափուն ծնեալ ծնունդս նորոգ եւ
9 սքանչելի՝ սուրբ աջովն իւրով, նշանագիրս հայերէն լեզուին։ Եւ անդ
10 վաղվաղակի նշանակեալ, անուանեալ եւ կարգեալ, յաւրինէր սիղոբա\յիւք
11 կապաւք։
12 Եւ ապա հրաժարեալ յեպիսկոպոսէն սրբոյ, հանդերձ աւգնակա\նաւք
13 իւրովք իջանէր ի քաղաքն Սամոսատացւոց, յորում մեծապատիւ
14 իսկ յեպիսկոպոսէն եւ յեկեղեցւոյն մեծարեալ լինէր։
15 Եւ անդէն ի նմին քաղաքի գրիչ ոմն հելլենական դպրութեան
16 Հռոփանոս անուն գտեալ, որով զամենայն ընտրութիւնս նշանագրացն
17 զնրբագոյնն եւ զլայնագոյնն, զկարճն եւ զերկայնն, զառանձինն եւ

1 զկրկնաւորն, միանգամայն յաւրինեալ եւ յանկուցեալ, ի թարգմանու\թիւն
2 դառնային հանդերձ արամբք երկուք, աշակերտաւքն իւրովք. որոց
3 առաջնոյն Յովհան անուն կոչէին, յԵկեղեաց գաւառէն, եւ երկրորդին
4 Յովսէփ անուն՝ ի Պաղանական տանէն։ Եւ եդեալ սկիզբն թարգմա\նելոյ
5 զգիրս նախ յԱռակացն Սողոմոնի, որ ի սկզբանն իսկ ծանաւթս
6 իմաստութեանն ընծայեցուցանէ լինել, ասելով՝ եթէ "Ճանաչել զիմաս\տութիւն
7 եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ"։ Որ եւ գրեցաւ ձեռամբն
8 այնորիկ գրչի, հանդերձ ուսուցանելով զմանկունս գրիչս նմին
9 դպրու/թեան։

Chapter 9

11 Ապա յետ այնորիկ առնոյր թուղթս յեպիսկոպոսէ քաղաքին եւ
12 հրաժարեալ ի նոցանէ հանդերձ ամենայն իւրովքն, բերէր առ եպիսկո\պոսն
13 Ասորոց։ Որ յորոց նախընկալն եղեւ, առաջի արկեալ նոցա զնշա\նագիրս
14 աստուածատուրս. վասն որոյ բազում իսկ գովութիւնք յեպիս\կոպոսաց
15 սրբոց եւ յամենայն եկեղեցեաց բարձրանային ի փառս Աս\տուծոյ,
16 եւ ի մխիթարութիւն աշակերտելոցն ոչ սակաւք։ Յորոց հրա\ժարեալք
17 այնուհետեւ եւ առեալ թուղթս աւետագիրս, հանդերձ շնորհա\տուր
18 պարգեւաւքն եւ ամենայն իւրայիւքն, ի շնորհացն Աստուծոյ ճա\նապարհորդ
19 լինէր. զաւթեւանաւք անցեալ աջողութեամբ եւ հոգելից ուրա\խութեամբ
20 եկեալ հասանէր ի Հայաստան աշխարհն, ի կողմանս Այրա\րատեան
21 գաւառին, առ սահմանաւք Նոր Քաղաքին, ի վեցերորդ ամի
22 Վռամշապհոյ արքային Հայոց Մեծաց։

1 Եւ ոչ այնպէս մեծն Մովսէս զուարճանայր յէջս Սինէական լե\րինն.
2 չասեմք թէ առաւելաւքն՝ պակասագոյն։ Քանզի յԱստուծոյ առեալ
3 եւ աստուածագիր հրաման ի բազուկս՝ այրն աստուածատես ի լեռ\նէն
4 իջանէր. այլ վասն վրէժագործ ժողովրդեանն, որոց թիկունք ի
5 տէրունիսն եւ կործան յերկիր, տիրադրուժք յիւրեանց կուռս ձուլա\ծուին
6 երկիր պագանէին, եւ զնորին հրամանաբերն սրտառուչ սրտաբեկ
7 լացուցին. քանզի ի տախտակացն խորտակելոց յայտնի եղեալ տեսանէր
8 բերելւոյն թախծութիւնն։ Իսկ այսր երանելւոյ՝ վասն որոյ ճառեալքս
9 յարդարին, ոչ ըստ այնմ աւրինակի, որ անդն գործեցան, այլ ինքն
10 իւրով լցեալ հոգեւոր մխիթարութեամբ՝ կարծեալ զընդունելեացն յաւ\ժարութիւնն
11 եւ ընդունելեացն յուսով ուրախութեան՝ դասաւորութիւն
12 ճանապարհացն աւետաբեր։
13 Բայց մի' ոք յանդգնագոյն վասն ասացելոցն զմեզ համարեսցի,
14 թէ զիարդ զայր մի խոնարհագոյն ընդ մեծին Մովսէսի, ընդ աստուա\ծախաւսին,
15 սքանչելագործին նմանեցուցեալ հաւասարեաց. որով թերեւս
16 ստգտանիցեմք։ Եւ կարեմք այլ աւելի հաւատովք. քանզի եւ չկայ ինչ
17 ի վերայ յայտնեաւք եւ ծածկականաւք զաստուածականն խոտել, քանզի
18 միոյն Աստուծոյ ամենազաւրի շնորհք առ ամենայն ազգս երկրածնաց
19 մատակարարին։
1 Եւ արդ եկեալ յիշելին մերձ ի թագաւորական քաղաքն, ազդ
2 լինէր թագաւորին եւ սրբոյ եպիսկոպոսին։ Որոց առեալ զամենայն նա\խարարագունդ
3 աւագանւոյն ամբոխ, ի քաղաքէն ելեալ՝ պատահէին
4 երանելւոյն զափամբ Ռահ գետոյն։ Եւ զցանկալի ողջոյնն միմեանց
5 տուեալ, ուստի եւ բարբառաւք ցնծութեան եւ երգաւք հոգեւորաւք եւ բարձ\րագոյն
6 աւրհնութեամբք ի քաղաքն դառնային, եւ զաւուրս տաւնական
7 ուրախութեամբ անցուցանէին։

Chapter 10

9 Յայնժամ վաղվաղակի հրաման առեալ ի թագաւորէն՝ սկիզբն
10 առնելոյ զխուժադուժ կողմանսն Մարաց, որք ոչ միայն վասն դիւա\կան
11 սատանայակիր բարուցն ճիւաղութեան, այլ եւ վասն խեցբեկագոյն
12 եւ խոշորագոյն լեզուին՝ դժուարամատոյցք էին։ Առ ի յարդարել եւ զնոցա
13 հարուստ ամացն ծնունդս առեալ՝ պարզախաւսս, հռետորաբանս, կըր\թեալս,
14 աստուածատուր իմաստութեանն ծանաւթս կացուցանէին։ Եւ
15 այնպէս միջամուխ եղեալ հանգամանաւք աւրինապատգամացն, մինչեւ
16 բնաւ արտաքոյ իւրեանց բնականութեանն զերծանել։

Chapter 11

18 Եւ ի ձեռն առեալ այնուհետեւ աստուածագործ մշակութեամբ
19 զաւետարանական արուեստն՝ ի թարգմանել, ի գրել եւ յուսուցանել.
20 մանաւանդ հայեցեալ ի տեառնաբարբառ հրամանացն բարձրութիւնն,
21 որ առ երանելին Մովսէս եկեալ, վասն ամենայն իրացն եղելոց, յաս\տուածեղէն
22 պատգամացն բարձրութիւն աւանդելոցն՝ մատենագրել առ
23 ի պահեստ յաւիտեանցն որ գալոցն էին. նոյնպիսիք եւ այլոց մարգա\րէիցն
24 հրամայեալք։ "Առ, ասէ, քարտէզ նոր մեծ, եւ գրեա' ի նմա գըր\չաւ

1 դպրի"։ Եւ այլուր, թէ՝ "Գրեա' զտեսիլդ ի տախտակի, եւ ի գիրս
2 հաստատեա"։ Իսկ Դաւիթ յայտնապէս եւս վասն ամենայն ազգաց՝
3 զվիճակ աստուածատուր աւրինացն նշանակէ ասելովն, թէ՝ "Գրեսցի
4 յազգ այլ"։ Եւ թէ՝ "Տէր պատմեսցէ գրովք ժողովրդոց"։ Զոր եկեալ
5 կատարեաց ամենափրկիչն Քրիստոս շնորհատուր հրամանաւն, եթէ՝
6 "Ելէք ընդ ամենայն ազգս". եւ եթէ՝ "Քարոզեսցի աւետարանս ընդ
7 ամենայն տիեզերս"։ Ուստի եւ երանելի հարցն մերոց համարձակու\թիւն
8 առեալ՝ յուսալից փութով եւ երեւելի եւ արդիւնակատար ըստ
9 աւետարանին՝ զիւրեանց մշակութիւնն ցուցանեն։
10 Յայնմ ժամանակի երանելի եւ ցանկալի աշխարհս Հայոց ան\պայման
11 սքանչելի լինէր. յորում յանկարծ ուրեմն աւրէնսուսոյց Մով\սէս՝
12 մարգարէական դասուն, եւ յառաջադէմն Պաւղոս՝ բովանդակ առա\քելական
13 գնդովն, հանդերձ աշխարհակեցոյց աւետարանաւն Քրիստոսի,
14 միանգամայն եկեալ հասեալ ի ձեռն երկուց հաւասարելոցն՝ հայա\բարբառք
15 հայերէնախաւսք գտան։
16 Անդ էր այնուհետեւ սրտալիր ուրախութիւն եւ ակնավայել տեսիլ
17 հայելւոյն։ Քանզի երկիր, որ համբաւուցն անգամ աւտար էր կողմանցն
18 այնոցիկ, յորում ամենայն աստուածագործ սքանչելագործութիւնքն
19 գործեցան, առժամայն վաղվաղակի ամենայն իրացն եղելոց խելամուտ
20 լինէր. ոչ միայն ժամանակաւ պաշտեցելոցն, այլ եւ յառաջագոյն յաւի\տենիցն,
21 եւ ապա եկելոցն, սկզբանն եւ կատարածի, եւ ամենայն աստ\ուածատուր
22 աւանդութեանցն։

Chapter 12

2 Իսկ իբրեւ զչափ առեալ զիրացն հաստատութեան, եւ համարձակա\գոյն
3 եւ առաւելագոյն զաշակերտութիւնն նորագիւտ վարդապետութեանն
4 խմբէին ուսուցանել եւ թեքել, եւ պատրաստական քարոզութեանն ան\գէտ
5 մարդկան յաւրինել։ Որոց եւ ինքեանք իսկ ի կողմանց եւ ի գաւա\ռաց
6 Հայաստան աշխարհին յորդեալք եւ դրդեալք հասանէին ի բացեալ
7 աղբիւրն գիտութեանն Աստուծոյ։ Քանզի յԱյրարատեան գաւառին՝ ի
8 կայս թագաւորացն եւ քահանայապետացն, բղխեցին Հայոց շնորհք
9 պատուիրանացն Աստուծոյ։ Անդ էր յիշելի եւ մարգարէականն, եթէ՝
10 "Եղիցի անդ աղբիւր բղխեալ ի տան Դաւթի"։
11 Որ եւ սկսան իսկ սիւնք եկեղեցւոյ միջամուխ ձեռամբ զգործ ա\ւետարանչացն
12 Քրիստոսի գործել, գումարել ի կողմանս. ի գաւառս, ի
13 տեղիս տեղիս Հայաստան ազգին, դասս դասս զաշակերտեալսն ճշմար\տութեանն,
14 զհասուցելոցս ի կատարումն գիտութեան, բաւականս եւ առ
15 ի զայլսն զեկուցանելոյ։ Որոց կանոն եւ աւրինակ զիւրեանց անձանց
16 արգասիս եղեալ, եւ պատուիրեալ կալ ի նմին կանոնի։
17 Եւ իւրեանց անդէն զ'առընթերակաց արքունիսն, հանդերձ ամե\նայն
18 ազատագունդ բանակիւն, աստուածեղէն իմաստութեամբն վար\դապետեալ։
19 Առաւել երանելւոյն Սահակայ զՄամիկոնեան որեարն ի
20 վարժս վարդապետութեանն պարապեցուցեալ, որոց առաջնոյն Վարդան
21 անուն էր, որ եւ Վարդկան կոչէր։ Նոյնպէս եւ զամենայն ոգի ջանայր
22 յերիւրել, հասուցանել ի գիտութիւն ճշմարտութեան։

Chapter 13

2 Յետ այնորիկ առնոյր հաւանութիւն երանելին Մաշթոց, որպէս
3 զի տէր Եպիսկոպոսն ի կայենականսն, եւ նա ի սփիւռս հեթանոսաց
4 զբանն կենաց սերմանիցեն։ Եւ հրաժարեալ ի նոցանէն հանդերձ աւգնա\կանաւքն,
5 որոց առաջնումն Տիրայր անուն ի Խորձենական գաւառէն,
6 եւ երկրորդին Մուշէ անուն ի նահանգէ Տարաւնոյ, որք էին սուրբք եւ
7 զուարթագոյնք, հանդերձ այլովք եւս սպասաւորաւք աւետարանին, զոր
8 չեմք բաւական ըստ անուանցն նշանակել։ Որովք յանձն եղեալ երանելին
9 շնորհացն Աստուծոյ, երթեալ իջանէր յՌոտաստակն Գողթան, յառաջին
10 դաստակերտն իւր։ Եւ անդ ընդելական սովորութեամբն ի կիր արկեալ
11 զվարդապետութիւնն՝ հաւասարութեամբն բարեպաշտին Շաբաթայ, լի
12 առնէր զգաւառն ողջունիւ աւետարանին Քրիստոսի. եւ կարգէր յամե\նայն
13 գիւղս գաւառին դասս սրբոց վանականաց։ Որում եւ հասեալ ժա\մանեալ
14 հայրաբարուին Գտայ, որդւոյ Շաբաթայ առն քրիստոսասիրի,
15 բազում սպասաւորութիւն իբրեւ հաւասարի որդւոյ վարդապետին
16 տա/նէր։

Chapter 14

18 Ապա յետ այնորիկ ի սահմանակիցս ի Սիւնական աշխարհն
19 ելանէր։ Եւ անդ աստուածասէր հնազանդութեամբ ընկալեալ զնա իշ\խանին
20 Սիւնեաց, որ էր Վաղենակ անուն։ Բազում աւգնականութիւն
21 գտեալ ի նմանէ վասն իրացն առաջի արկելոցն, մինչեւ հասանել
22 նմա բովանդակ ի վերայ սահմանաց Սիւնեաց։ Եւ ժողովեալ մանկունս
23 առ ի նիւթ վարդապետութեանն, առաւել զգազանամիտ զվայրենագոյն
24 զճիւաղաբարոյ կողմանցն. եւ այնչափ փոյթ ի վերայ ունելով՝ եւ դայե\կաբար
25 սնուցանել եւ խրատել, մինչեւ ի նոցունց իսկ ի վայրենեացն
26 եպիսկոպոս տեսուչ եկեղեցւոյն Սիւնեաց կարգել, որոյ անունն կոչէր
27 Անանիաս, այր սուրբ եւ երեւելի, հայրաբարոյ ժառանգաւորաց եկեղեց\ւոյ։
28 Ապա եւ զերկիրն Սիւնեաց դասուք վանականաց լնոյր։

1 Յորում ժամանակի պարգեւեալ յԱստուծոյ, հասանէր ի գլուխ
2 իշխանութեանն Սիւնեաց քաջն Սիսականն Վասակ, այր խորհրդա\կան
3 եւ հանճարեղ եւ յառաջիմաց, շնորհատուր իմաստութեամբն Աս\տուծոյ։
4 Բազում ինչ նպաստութիւն ցուցանէր աւետարանագործ վար\դապետութեանն,
5 իբրեւ որդւոյ առ հայր՝ հպատակութիւն ցուցեալ, եւ
6 ծառայեալ ըստ աւետարանին վայելչութեան, մինչ ի վախճան զհրամայ\եալսն
7 ի գործ բերէր։

Chapter 15

9 Դարձեալ յետ ժամանակի ինչ ընդ մէջ անցելոյ՝ հոգ ի մտի
10 արկանէր սիրելին Քրիստոսի եւ վասն բարբարոսական կողմանն։ Եւ
11 առնոյր կարգեալ նշանագիրս վրացերէն լեզուին, ըստ շնորհեցելոյն
12 նմա ի Տեառնէ։ Գրէր, կարգէր եւ աւրինաւք յարդարէր. եւ առնոյր ընդ
13 իւր զոմանս լաւագոյնս յաշակերտաց իւրոց, յարուցեալ գնայր իջա\նել
14 ի կողմանս Վրաց։ Եւ երթեալ յանդիման լինէր թագաւորին, ո\րում
15 անուն էր Բակուր, եւ եպիսկոպոսի աշխարհին՝ Մովսէս։ Եւ առա\ւելագոյն
16 հնազանդեալ նմա ըստ աւրինացն Աստուծոյ՝ թագաւորին եւ
17 զաւրացն, հանդերձ ամենայն գաւառաւքն։
18 Եւ նորա զիւր արուեստն առաջի արկեալ՝ խրատէր յորդորելով.
19 յորում եւ յանձն առեալ ամենեցուն զխնդրելին կատարել։ Եւ գտեալ
20 զայր մի թարգման վրացերէն լեզուին, որ անուանեալ կոչէր Ջաղայ,
21 այր գրագէտ եւ ճշմարտահաւատ. հրաման տայր այնուհետեւ արքայն
22 Վրաց՝ ի կողմանց կողմանց եւ ի խառնաղանջ գաւառաց իշխանութեան
23 իւրոյ ժողովել մանկունս եւ տալ ի ձեռն վարդապետին։ Զոր առեալ՝
24 արկանէր ի բովս վարդապետութեանն եւ հոգեւոր սիրոյն եռանդմամբ
25 զաղտ եւ զժանգ շարաւահոտ դիւացն եւ զսնոտիագործ պաշտամանն ի
26 բաց քերէր, այնչափ անջատեալ ի հայրենեաց իւրեանց եւ անյիշատակ
27 ցուցանել, մինչեւ ասել, թէ՝ "Մոռացայ զժողովուրդ իմ եւ զտուն հաւր
28 իմոյ"։

1 Եւ արդ զնոսա, որ յայնչափ ի մասնաւոր եւ ի բաժանեալ լե\զուացն
2 ժողովեցան, միով աստուածաբարբառ պատգամաւքն մի ազգ
3 կապեալ՝ փառաբանիչք միոյ Աստուծոյ յաւրինէր։ Յորոց եւ գտան ար\ժանիք՝
4 ելեալ ի կարգ եպիսկոպոսութեան վիճակ, որոց առաջինն
5 Սամուէլ անուն, այր սուրբ եւ բարեպաշտաւն, եպիսկոպոս կացեալ տանն
6 արքունականի։
7 Իսկ իբրեւ ընդ ամենայն տեղիս Վրաց կարգեալ զգործ աստուած\պաշտութեանն,
8 այնուհետեւ հրաժարեալ ի նոցանէ՝ դառնայր յեր\կիրն
9 Հայոց եւ պատահեալ Սահակայ կաթուղիկոսին Հայոց, պատմէր
10 նմա զողջութենէ եղելոցն, միանգամայն եւ փառաւոր առնելով զԱս\տուած,
11 զմեծանունն Քրիստոս։

Chapter 16

13 Ապա դարձեալ ելանէր, շրջէր զտեղեաւք կարգելովք եւ զգաւառաւքն
14 աշակերտելովք աշխարհին Հայոց, զուարթացուցանել, նորոգել եւ հաստա\տել։
15 Եւ յորժամ այնպէս ընդ ամենայն տեղիս լի առնէր զսուրբ աւե\տարան
16 Տեառն եւ ամենեցուն զգուշացուցեալ զկենաց ճանապարհն վա\րելոյ,
17 խորհուրդ առնէր այնուհետեւ վասն կէս ազգին Հայոց, որ էր
18 ընդ իշխանութեամբ թագաւորին Հոռոմոց։
19 Եւ փութացեալ գնայր հանդերձ աշակերտաւք բազմաւք անցանել ի
20 կողմանս Յունաց։ Եւ վասն առաւելագոյն բարեգործ համբաւուց՝ յա\ռաջագոյն
21 զնմանէ անդ ի հիւսիսական կողմանց հռչակելոց՝ առաւել
22 միամտութեամբ ընտանեբար յեպիսկոպոսաց աշխարհին եւ յիշխանաց եւ
23 ի գաւառականացն պատուեալ լինէր, մանաւանդ ի սպայապետէն աշ\խարհին,
24 որ անուանեալ կոչէր Անատողիս, ի մուտ ճանապարհին, որ
25 զիրս առաջի եդեալ՝ գրով ցուցանէր կայսերն, որում անուն Թէո\դոս
26 կոչէին, որդի Արկադու կայսեր. ուստի եւ հրաման ելանէր՝ վա\յելուչ
27 մեծարանաւք զՍուրբն՝ Ակումիտ անուն կոչելոյ։

1 Իսկ նորա զբազմութիւն աշակերտացն տարեալ ի քաղաքն Մե\լիտինացւոց,
2 յանձն առնէր սրբոյ եպիսկոպոսի քաղաքին, որ Ակա\կիոսն
3 կոչէին, եւ գլխաւոր աշակերտացն թողոյր զայն, որում Ղեւոն\դէոսն
4 կոչէին, այր հաւատարիմ եւ ճշմարտապաշտ։ Եւ առեալ երանե\լոյն
5 զպատուական եպիսկոպոսն Դերջանոյ, որոյ անուն կոչէր Գինթ,
6 եւ զսակաւս յաշակերտաց անտի, եւ ելեալ յանդրուարն դիմոսական եւ
7 բազում պատիւ գտեալ, հասանէին ի թագաւորակաց քաղաքն Կոստան\դինական։
8 Զորմէ իսկոյն պատմէին յարքունիսն, եւ մտեալ առաջի պա\տուական
9 աթոռոյն՝ յանդիման լինէր աստուածակարգ թագաւորացն եւ
10 հայրապետին սրբոյ կաթուղիկոսին աշխարհամուտ դրանն, որում Ատ\տիկոս
11 կոչէին, յորոց եւ գտեալ շնորհս։ Հրամայեալ լինէր ժամանակս
12 ինչ անդէն ի տիեզերական քաղաքին մեծարել դարմանաւք կարգելովք
13 յեկեղեցւոյն եւ յարքունեաց եւ ի պատուական իշխանաց քաղաքին։
14 Եւ ապա յետ Պասեքին կատարելոյ՝ ցուցեալ կայսերն զպիտոյիցն
15 զհանգամանս, եւ առեալ զանընդդիմակաց հրամանն հանդերձ սակերաւք
16 կայսերագիր նշանակելովք՝ վասն մանկտոյն յաշակերտութիւնն առ ի
17 կէս ազգէն Հայոց ժողովելոյ, եւ վասն ժանտագործ ազգին բարբարիանո\սաց,
18 եւ եկեղեցեաց հաստատութեան, եւ մեծամեծ պարգեւաւք պատ\ուելոյ։
19 Վասն որոյ հաւանեցուցեալ ճշմարտին զարքունիսն, անընկալ
20 թողոյր։ Եւ երկիր պագեալ ծիրանափառ աւգոստականացն եւ սրբոյ
21 կաթուղիկոսին, եւ ընկալեալ ողջոյն յեկեղեցւոյն եւ յերեւելի իշխանաց
1 քաղաքին, եւ ամենայն իւրայովքն յաջողեալք՝ ելանէին ի դեսպակս եւ
2 ի կառս արքունատուրս, եւ մեծաւ շքով եւ բազում վայելչութեամբ ու\նէին
3 զճանապարհս արքունականս։ Եւ ամենայն քաղաքացն պատահե\լով,
4 ի քաղաքին պայծառագոյն երեւէին։
5 Եւ մեծամեծ պարգեւս գտեալ, գային հասանէին ի ժամադիր
6 կողմանս։ Եւ անդէն վաղվաղակի պատահեալ սպարապետին Հայոց,
7 հանդերձ սակերաւք կայսեր յանդիման լինէին։ Եւ նորա առեալ սակերս
8 կայսերական նշանաւք, փութայր վաղվաղակի զհրամանն կատարել։ Եւ
9 հրեշտակս արձակեալ այնուհետեւ ի գաւառս կէս ազգին Հայոց յիշ\խանութեանն
10 կայսեր, բազմութիւն մանկտւոյ ժողովել եւ նոցին ռոճիկս
11 կարգել ի պատեհագոյն տեղիս, յորս եւ երանելին զվարդապետութիւնն
12 իւր ի գործ արկեալ, եւ ժողովելոցն քաղցրացուցանէր։
13 Ապա յետ այնորիկ ձեռն արկանէր զդժպատեհ եւ զկամակոր բար\բարիանոս
14 աղանդն քննելոյ։ Եւ իբրեւ ոչինչ գտանէր հնարս յուղղու\թիւն
15 ածելոյ, առեալ ի գործ արկանէր զթշուառացուցիչ գաւազանն,
16 ծանրագոյն պատուհասիւք ի բանդս, ի տանջանս, ի գելարանս։ Իսկ
17 յորժամ այնու եւս պակասեալք ի փրկութենէն գտանէին, խորտա\կեալս,
18 ապա խանձեալս, մրեալս եւ գունակ գունակ խայտառակեալս, եւ
19 յաշխարհէն կորզէին։
20 Իսկ երանելւոյն զիւր վարդապետութեանն պայման արարեալ
21 սակեալ եւ վճարեալ։ Եւ բազում շնորհագիր մատեանս զհարցն եկեղեց\ւոյ
22 ստացեալ, ծովացուցանէր զվարդապետութեանն զխորութիւն, եւ
23 լցեալ զեղոյր ամենայն բարութեամբք։
24 Յայնմ ժամանակի եկեալ դիպէր նմա այր մի երէց աղուան
25 ազգաւ, Բենիամէն անուն. եւ նորա հարցեալ եւ քննեալ զբարբարոս
26 զբանս աղուաներէն լեզուին, առնէր ապա նշանագիրս ըստ վերնա\պարգեւ
27 կորովի սովորութեան իւրում եւ յաջողութեամբ Քրիստոսի
28 շնորհացն կարգեալ եւ հաստատեալ կշռէր։
1 Յետ այնորիկ հրաժարեալ յեպիսկոպոսաց, յիշխանաց աշխարհին
2 եւ յամենայն եկեղեցեաց. առ որս թողեալ վերակացուս հաւատացելոցն՝
3 զերկուս ոմանս յիւրոց աշակերտացն, որոց առաջնոյն Ենովք անուն
4 էր, եւ երկրորդին Դանան, արք կրաւնաւորք եւ յառաջադէմք յաւետարա\նական
5 սպասաւորութեանն. զորս յանձն արարեալ շնորհացն Աստուծոյ՝
6 անդէն զետեղէր։ Եւ ինքն բազում աշակերտաւք գայր, անցանէր ի կող\մանս
7 Հայոց Մեծաց եւ հասեալ ի Նոր Քաղաքն՝ յանդիման լինէր սրբոյ
8 եպիսկոպոսին Սահակայ եւ թագաւորին Հայոց, որում անուն Արտա\շէս
9 կոչէին, եւ ամենայն բանակին։ Եւ պատմեալ նոցա զգործս կող\մանցն
10 այնոցիկ ըստ աջողութեանց շնորհացն Աստուծոյ, դադարէր անդ
11 աւուրս ինչ, մխիթարէր վասն հոգեւոր անձուկն սփռելոյ։

Chapter 17

13 Եւ ապա յետ այնորիկ հրաժարեալ գնալ ի կողմանս Աղուանից։
14 Եւ երթեալ իջանէր յաշխարհն եւ հասեալ ի թագաւորական տեղիսն,
15 տեսանէր զսուրբ եպիսկոպոսն Աղուանից, որում անուն Երեմիա կո\չէին,
16 եւ զնոցին թագաւոր, որում Արսվաղ էր անուն, ամենայն ազա\տաւք
17 հանդերձ. որոց առաւել հպատակութեամբ ընկալեալ վասն ան\ուանն
18 Քրիստոսի։ Ապա հարցեալ ի նոցանէ, առաջի եդեալ վասն որոյ
19 եկեալն էր։ Եւ նոցա երկոցունց զուգակցելոց, եպիսկոպոսին եւ թագա\ւորին,
20 յանձն առեալ դպրութեանն հնազանդելոյ. տային եւս հրաման՝
21 ի գաւառաց եւ ի տեղեաց իշխանութեանն իւրեանց բազմութիւն ման\կանց
22 յարուեստ դպրութեանն ածել եւ գումարել՝ ըստ արժանաւոր եւ
23 պատեհ տեղեաց, դասս դասս դպրոցաց, եւ ռոճիկս կարգել ի դարմանս։
24 Իսկ իբրեւ հրամանն այն արդեամբք եւ գործովք յանկ ելանէր,
25 ապա այնուհետեւ երանելոյն Երեմիայի եպիսկոպոսի ի ձեռն առեալ՝
26 վաղվաղակի զաստուածային գրոց թարգմանութիւնս ի գործ արկանէր,
27 որով անդէն յական թաւթափել վայրենամիտ եւ դատարկասուն եւ անաս\նաբարոյ
28 աշխարհն Աղուանից մարգարէագէտք եւ առաքելածանաւթք եւ
29 աւետարանաժառանգք լինէին, եւ ամենայն աւանդելոցն Աստուծոյ ոչ

1 իւիք անտեղեակք։ Դարձեալ առաւել եւս երկիւղածն յաստուծոյ արքայն
2 Աղուանից՝ միամիտ փութով հրաման տայր սատանայակիր եւ դիւամոլ
3 ազգին սաստիւ՝ թափել զերծանել յունայնավար հնացելոցն եւ հնա\զանդ
4 լինել ամենահեշտ լծոյն Քրիստոսի։
5 Եւ յորժամ զայն արարեալ հաւասարութեամբ եւ լցեալ զպիտոյն
6 իւրեանց եւ զկամացն յաւժարութիւն, ձեռնատու եւս եղեալ նմա սըր\բամատոյց
7 վարդապետութեանն ի Բաղասական կողմանս սրբոյ եպիս\կոպոսին,
8 որում անուն Մուշեղ կոչէին, հրաժարէր ապա եւ ի թագա\ւորէն
9 եւ յեպիսկոպոսացն եւ յամենայն եկեղեցւոյն Աղուանից։ Եւ զո\մանս
10 յիւրոց աշակերտացն վերակացուս իւրեանց կացուցանէր, հան\դերձ
11 արամբ քահանայիւ արքունական դրանն, որում անունն Յովնա\թան
12 կոչէին, որոյ բազում յաւժարութիւն ի վարդապետութենէն էր
13 գտեալ։
14 Եւ յանձն առնելով զնոսա եւ զանձն՝ ամենապահ շնորհացն Աս\տուծոյ,
15 խաղացեալ գայր ի կողմանցն Աղուանից, անցանել յաշխարհն
16 Վրաց։

Chapter 18

18 Եւ հանդէպ հասեալ գայր Գարդմանական ձորոյն։ Ընդ առաջ
19 լինէր նմա իշխանն Գարդմանից, որում [անուն] Խուրս կոչէին, եւ աս\պընջական
20 եղեալ նմա աստուածասէր երկիւղածութեամբ, առաջի դնէր
21 զանձն վարդապետին, հանդերձ իշխանութեամբն իւրով։ Առաւելագոյն
22 իսկ վայելեալ ի հիւթ եւ ի պարարտութիւն վարդապետութեանն, յու\ղարկէ
23 զերանելին՝ ուր եւ երթալոցն էր։ Իսկ նորա անցեալ դիմեալ ի
24 կողմանսն։
25 Առ որով ժամանակաւ Արձիւղ անուն թագաւորեալ Վրաց, որոյ
26 առաւելապէս պայծառացուցեալ ծաղկեցուցանէր զվարդապետութիւնն
27 եւ նորա շրջեալ զամենայն աշակերտաւքն, պատուիրեալ կալ ի
28 ճշմար/տութեանն։
29 Յայնժամ իշխանին Տաշրացւոց, առն պատուականի եւ աստուա\ծասիրի,

1 որ անուանեալ կոչէր Աշուշայ, ի ձեռն տայր նմա զանձն ա\մենայն
2 գաւառովն իւրով. եւ նորա ամենսփիւռ վարդապետութիւնն, ո\չինչ
3 պակասութեամբ, քան զայլոցն գաւառաց անցուցեալ։
4 Եւ յանձն արարեալ զնոսա սրբոյ եպիսկոպոսին Սամուէլի, այնմ՝
5 զոր ի վերոյ նշանակեցաք, ինքն դառնայր ի կողմանս Հայոց Մեծաց.
6 եւ եկեալ ի սովորական տեղիսն, զընդելական ողջոյնն սրբոյն Սահա\կայ
7 եւ ամենայն պատահելոցն տուեալ, պատմէր նոցա վասն այնր եւս
8 նորագործ իրացն. որք իբրեւ լուան, առաւել գոհանային զպարգեւացն
9 Աստուծոյ։

Chapter 19

11 Յետ այնորիկ ուշ եդեալ երկոցունց երանելեացն՝ զիւրեանց ազ\գին
12 զդպրութիւն առաւել յարգել եւ դիւրացուցանել։ Ձեռն ի գործ ար\կանէր
13 ի թարգմանել եւ ի գրել մեծն Իսահակ՝ ըստ յառաջագոյն
14 սովո/րութեանն։
15 Որոց դարձեալ դէպ լինէր եղբարս յաշակերտացն՝ յու\ղարկել
16 ի կողմանս Ասորոց ի քաղաքն Եդեսացւոց, զՅովսէփ, զոր ի
17 վերոյն յիշեցաք, եւ երկրորդն Եզնիկ անուն՝ յԱյրարատեան գաւա\ռէն,
18 ի Կողբ գեղջէ, զի յասորական բարբառոյն՝ զնոցին հարցն սրբոց
19 զաւանդութիւնս հայերէն գրեալս դարձուսցեն։
20 Իսկ թարգմանչացն հասեալ՝ ուր առաքեցանն, եւ կատարեալ
21 զհրամանսն եւ առ պատուական հարսն առաքեալ, անցեալ գնային ի կող\մանս
22 Յունաց, ուր եւ ուսեալք եւ տեղեկացեալք, թարգմանիչս կարգէին
23 ըստ հելլենական լեզուին։
24 Ապա յետ ժամանակի ինչ ընդ մէջ անցելոյ՝ դէպ լինէր ոմանց
25 եղբարց ի Հայաստան աշխարհէս, դիմել իջանել ի կողմանս Յունաց,
26 որ եւ Ղեւոնդէս առաջնոյն անուն էր, եւ երկրորդն՝ Կորիւնս, եւ մա\տուցեալ
27 յարէին յԵզնիկն, իբրեւ առ ընտանեգոյն սննդակից՝ ի Կոս\տանդինական
28 քաղաքին, եւ անդ միաբանութեամբ հոգեւոր պիտոյիցն

1 զխնդիրն վճարէին։ Որոց յետ այնորիկ հաստատուն աւրինակաւք աստ\ուածատուր
2 գրոցն եւ բազում շնորհագիր հարց յետ այնր աւանդու\թեամբք,
3 եւ Նիկիական եւ Եփեսոսական կանոնաւք, գային երեւելով
4 աշխարհին Հայոց, եւ առաջի դնէին հարցն զբերեալ կտակարանսն
5 եկեղեցւոյ սրբոյ։
6 Իսկ երանելւոյն Սահակայ զեկեղեցական գրոց գումարու\թիւնն՝
7 կանխաւ ի յունական բարբառոյն ի հայերէն դարձուցեալ, եւ
8 բազում եւս զհայրապետաց սրբոց զճշմարիտ զիմաստութիւնն։ Դար\ձեալ
9 յետ այնորիկ առեալ հանդերձ Եզնակաւ զյառաջագոյն զյան\կարծագիւտ
10 զփութանակի զթարգմանութիւնս հաստատէր ճշմարիտ
11 աւրինակաւք բերելովք։ Եւ շատ եւս մեկնութիւն գրոց թարգմանէին։
12 Եւ այնպէս զամենայն ժամանակս իւրեանց՝ յընթերցուածս գրոց
13 ծախէին հարքն՝ զտիւ եւ զգիշեր, եւ նովիմբ ծաղկեալք եւ շահաւե\տեալք՝
14 աւրինակ բարեաց ուսումնասէր առընթերակայից լինէին. մանա\ւանդ
15 զի ունէին պատուիրանս զգուշացուցիչս յաստուածակարգ պատ\գամաւորացն,
16 յորոց առաջինն հրամայէ, թէ՝ "Յաւրէնս տեառն խոր\հեսցիս
17 ի տուէ եւ ի գիշերի". եւ երկրորդն հանգոյն նմին պատուիրէ,
18 թէ՝ "Մի́տ դիր ընթերցուածոց մխիթարութեան վարդապետութեան,
19 մի' անփոյթ առնել զշնորհացդ որ ի քեզ են. յայդ խորհեա' եւ ի դոյն
20 յամեսջիր. զայդ եթէ առնիցես, ե́ւ զանձն ապրեցուսցես, ե́ւ զայնոսիկ, որ
21 քեզն լսիցեն"։

Chapter 20

2 Ապա յետ այնորիկ դարձեալ՝ այնպիսի առաւել եւ բարձրագոյն
3 վարդապետութեամբն՝ սկսեալ երանելոյն Մաշթոցի ճառս յաճախա\գոյնս,
4 դիւրապատումս, շնորհագիրս, բազմադիմիս ի լուսաւորութենէ
5 եւ ի հիւթոյ գրոց մարգարէականաց կարգել եւ յաւրինել, լի ամենայն
6 ճաշակաւք աւետարանական հաւատոցն ճշմարտութեան։ Յորս բազում
7 նմանութիւնս եւ աւրինակս ի յանցաւորացս աստի, առաւելագոյն վասն
8 յարութենական յուսոյն առ ի հանդերձեալսն, յերիւրեալ կազմեալ, զի
9 հեշտընկալք եւ դիւրահասոյցք տխմարագունիցն եւ մարմնական իրաւք
10 զբաղելոցն լինիցին, առ ի սթափել եւ զարթուցանել եւ հաստահիմն առ ի
11 խոստացեալ աւետիսն քաջալերել։

Chapter 21

13 Եւ այնպէս յամենայն կողմանս Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից զա\մենայն
14 ժամանակս կենաց իւրոց, զամառն եւ զձմեռն, զտիւ եւ զգիշեր՝
15 անվեհեր եւ առանց յապաղելոյ իւրով իսկ աւետարանական եւ ողջապա\տում
16 գնացիւքն՝ առաջի թագաւորաց եւ իշխանաց եւ ամենայն հեթա\նոսաց
17 եւ անընդդիմակաց ի հակառակորդաց՝ զամենափրկչին Յիսուսի
18 անուն կրեաց յանձին։ Եւ զամենայն ոգի քրիստոսազգեստ եւ հոգեղէն

1 վառեաց, եւ բազում բանդականաց եւ կալանաւորաց եւ տագնապելոց ի
2 բռնաւորաց թողութիւն արարեալ՝ կորզելով զնոսա ահաւոր զաւրու\թեամբն
3 Քրիստոսի։ Եւ բազում մուրհակս անիրաւութեան պատառեաց,
4 եւ բազում սգաւորաց եւ կարճամտելոց՝ մխիթարական վարդապետու\թեամբն
5 զակնկալութիւն յուսոյն ըստ յայտնութեան փառաց մեծին
6 Աստուծոյ փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի նաւթճեաց. եւ զամենայն
7 միանգամայն յաստուածապաշտութեան պայման անդր փոխեաց։

Chapter 22

9 Եւ դարձեալ բազում եւ անհամար գունդս վանականաց ի շէնս եւ
10 յանշէնս, դաշտականս եւ լեռնականս, անձաւամուտս եւ արգելականս
11 բնակեցուցեալ հաստատէր։ Զորս ընդ ժամանակս ժամանակս իւրով
12 իսկ անձամբն աւրինակ ցուցանէր. առեալ զոմանս յաշակերտաց յիւրա\քանչիւր
13 մենաստանացն եւ երթեալ լեռնակեաց, սորամուտ ծակախիթ
14 եղեալ՝ զառաւրէական զկերակուրն խոտաբուտ ճաշակաւքն վճարէին։ Եւ
15 այնպէս վշտակեաց տկարութեան զանձինս տային, մանաւանդ որոց
16 հայեցեալ ի մխիթարութիւն առաքելական բանիցն, թէ՝ "Յորժամ
17 տկար եմ վասն Քրիստոսի, յայնժամ զաւրացեալ լինիմ". եւ թէ՝ "Լաւ
18 եւս լիցի պարծել տկարութեամբս, զի բնակեսցէ յիս զաւրութիւնն
19 Քրիս/տոսի"։

1 Անդ էր այնուհետեւ չարբենալ գինւով, այլ առաւելուլ հոգւով, եւ
2 պատրաստել զսիրտս երգովք հոգեւորաւք, ի փառս եւ ի գովութիւն
3 Աստուծոյ։ Անդ կրթութիւն քաղցրուսոյց ընթերցուածոց՝ հոգեպատում
4 գրոց։ Անդ քաջալերութիւն յորդորական վարդապետութեան, առ ի յառա\ջադէմ
5 ընտրութեանն՝ պսակահաս քրիստոսադիր կիտին։ Անդ եռալ
6 հոգւով աստուածապաշտ ծառայութեամբ։ Անդ աղաւթք աղերսալիք, եւ
7 խնդրուածք հաշտեցուցիչք վասն ամենեցուն կենաց՝ առ մարդասէրն
8 Աստուած։
9 Եւ նովին հոգեկրաւն արուեստիւն հանէր աւուրս բազումս յանա\պատ
10 տեղիս, մինչեւ ազդ լինէր յերիցանց՝ իրաց ինչ աւգտակարաց ե\կեղեցեաց
11 կողմանցն այնոցիկ՝ հասանել յաւգնականութիւն շնորհաւքն
12 Քրիստոսի։ Եւ նորա առանց իրիք զբաղելոյ՝ հանդերձ գործակցաւք ի\ջեալ
13 ի թիկունս դիպացն պատահելոց, եւ վճարեալ զաւրութեամբն Աս\տուծոյ,
14 եւ յորդորագոյնս եւ պարարտագոյնս եւ անփակ բերանով՝
15 զվտակս վարդապետութեանն ի սիրտս լսողացն ծաւալեցուցանէր։
16 Եւ զայս առնէր զամենայն ժամանակս իւր վասն անձին եւ
17 վասն աշխարհի. քանզի սովոր իսկ են ճշմարիտ վարդապետք՝ զանձանց
18 առաքինութիւնս կանոն աշակերտելոցն դնել, մանաւանդ յուշ առնելով
19 զտէրունականն՝ զմիոյ միայնոյ իմաստնոյն Աստուծոյ. "Քանզի սկսաւ
20 Յիսուս առնել եւ ուսուցանել"։ Որոյ բազում անգամ առեալ զաշա\կերտսն
21 ուրոյն, եւ աննիազական անձամբն աւրինակ կարաւտելոցն լինէր,
22 յորժամ ի Թաբաւրական լերինն՝ զաւետեաց երանութիւնն տայր, եւ
23 յորժամ ի նմին լերին զկանոնական զաղաւթս առնէր, մինչդեռ աշա\կերտքն
24 ի Տիբերական ծովուն նաւէին։ Եւ դարձեալ յաւուրս բա\ղարջակերացն
1 յաւրինական տաւնին՝ զգիշերոյն աղաւթքն եւ ցայգոյ, ի
2 Ձիթաստանեաց լերինն առանձինն մատուցանէր։ Ուստի եւ յայտնի
3 իսկ է եւ առանց խուզելոյ, եթէ ոչ վասն անձին ամենատէրն, այլ հա\մաշխարհի
4 յուսումն զայն գործէր. որ է աւրինակ ամենայն հնազանդե\լոց.
5 վասն որոյ ասէր իսկ. "Արթուն կացէք, զի մի' ի փորձութիւն
6 մտանիցէքե։
7 Իսկ արդ եթէ թեթեւագոյն արուեստից՝ պակասագոյն են ի գի\տութենէ
8 ազգք երկրածնացս, ո́րչափ եւս այնմ արուեստի ոք համա\րեսցի
9 եւ անգիտանալ՝ որ ընդ Աստուած զխաւսսն կատարէ։ Որով երա\նելին
10 Պաւղոս ամենեցուն տգիտանալ ասէ, վասն որոյ զամենակեցոյց
11 Հոգին ի թիկունս հասանել՝ անմռունչ հեծութեամբ բարեխաւս գիտէ։
12 Իսկ արդ յորժամ լսիցեմք, եթէ՝ "սկսաւ Յիսուս առնել եւ ու\սուցանել",
13 ապաքէն առնէ եւ ուսուցանէ, եւ ոչ եթէ զի պարգեւեսցէ
14 իմանալի է։ Եւ բարեխաւսել նորա վասն սրբոց եւ բարեխաւսել Հոգւոյն
15 սրբոյ՝ առ ի վարդապետելոյ մեզ, զի ընդ միմեանց բարեխաւսելն գի\տելի
16 է. քանզի միապատիւ է աստուածականն եւ ոչ բազմաբար։
17 Իսկ երանելի առաքելոցն ընկալեալ ի վարդապետութենէ ճշմար\տութեանն,
18 նախ կարաւտական անձանցն մատակարարէին, եւ ապա ա\շակերտացն
19 բարձեալ տանէին. երբեմն առանձինն՝ եւ երբեմն ժողովըր\դովքն
20 գումարելովք՝ զփառսն Քրիստոսի առաւելովք բարձրացուցա\նէին.
21 քանզի առաւել աւգտակար իսկ է՝ յամենայն աշխարհակիր զբաւ\սանաց
22 առանձինն սահմանել եւ միայն աստուածապաշտութեանն պարա\պել,
23 զոր եւ մարգարէքն գործէին, որք ի լերինս եւ յանապատս եւ ի փա\պարս
24 վիմաց՝ զաստուածեղէն կրաւնիցն զծառայութիւն հարկանէին։
1 Նոյնպէս եւ ամենայն հարքն, որք յաջորդեցան յառաքելական
2 կանոնաց, կրեալ անձամբք զլաւութիւնս՝ բերէին վերջնոցս աւրինակ.
3 ուստի երանելիս այս բարձեալ էր զաւանդելոցն պատիւ, եւ ամենայն
4 մատուցելոց առ նա՝ զնոյն պատուիրեալ գուշակէր։ Եւ այնպէս յառաջ՝
5 ամենայն աստուածեղէն գանձուցն վայելչութեամբք լցեալք, պարար\տացեալք,
6 խաղացեալք գնային ի բազում ժամանակս՝ նովին ի նոյն
7 կանխեալք, ի նմին հանապազորդեալք։

Chapter 23

9 Յայնմ ժամանակի բերեալ երեւեցան ի Հայաստան աշխարհին
10 գիրք սուտապատումք, ընդունայնախաւս աւանդութիւնք առն ուրումն հո\ռոմի,
11 որում Թէոդորոս անուն։ Վասն որոյ սիւնհոդոսական հայրապե\տացն
12 եկեղեցեացն սրբոց նշանակեալ՝ ազդ առնէին ճշմարտահաւատ
13 փառաւորչացն Սահակայ եւ Մաշթոցի։ Եւ նոցա ճշմարտասէր փութով
14 զայն ի միջոյ բարձեալ՝ աշխարհահալած արտաքոյ իւրեանց սահմա\նացն
15 մերժեցին, զի մի' ի լուսաւոր վարդապետութիւնն ծուխ ինչ
16 սատանայական յարիցէ։

Chapter 24

18 Յետ այնորիկ դէպ լինէր նովին ճշմարտութեամբ՝ երանելւոյն
19 Սահակայ լցեալ աւուրբք երկայն ժամանակաւք եւ վայելչացեալ աստուա\ծաբեր
20 պտղոցն, բարութեամբք, յառաջնումն ամի երկրորդ Յազկերտի,
21 որդւոյ Վռամայ՝ թագաւորի կացելոյ ի Պարսից աշխարհին, ի Բագրա\ւանդ
22 գաւառի, ի գիւղ Բլրոցաց, ի կատարել ամսեանն Նաւասար\դի,

1 որպէս եւ զաւր ծննդեան երանելոյն յիշէին, յերկրորդ ժամու աւուրն, ի
2 պաշտաման անուշահոտ իւղոյն, հանդերձ աստուածահաճոյ աղաւթիւք
3 ծերունւոյն ի Քրիստոս աւանդեալ, հայեցեալ ի բան մարգարէին, որ
4 ասէր. "Ի ձեռս քո յանձն առնեմ զհոգի իմ". եւ Ստեփաննոսի երանել\ւոյ,
5 որ ասէր. "Տէր Յիսուս, ընկա́լ զհոգի իմե։ Ըստ նմին աւրինակի
6 եւ նորա ապսպրեալ զանձն եւ զմնացեալս ամենապահ շնորհացն
7 Աս/տուծոյ։
8 Զոր եւ առեալ վաղվաղակի ամենայն հանդերձելովք՝ ձեռնասուն
9 աստուածասէր պաշտաւնէիցն իւրոց, որոց գլխաւորին Երեմիա անուն
10 ճանաչէր, այր սուրբ եւ բարեպաշտաւն, հանդերձ աստուածասէր իշխա\նակնաւ
11 միով, որ անուանեալ կոչէր Դուստր, որ էր կին Վարդա\նայ,
12 զոր ի վերնոյն յիշեցաք, եւ բազում ամբոխից սրբոց ժողովոց։
13 Բարձեալ զսուրբն սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ եւ հոգեւոր բարբառով,
14 յետ սակաւ ինչ աւուրց ընդ տիւ եւ ընդ գիշեր ի Տարաւն հասուցանէին
15 մինչ ի բուն իսկ գիւղն յԱշտիշատ։ Եւ անդ ի մարտիրոսական խո\րանին
16 յարկեղ սրբոյն հանդերձ ամենայն անուշահոտ խնկաւք եդեալ եւ
17 կնքեալ քրիստոսական կնքովն՝ եւ զաւրինաւոր յիշատակն ի վերայ կա\տարեալ,
18 այնուհետեւ իւրաքանչիւրն դառնային։ Որոց եւ նոյնպէս ամի
19 ամի գումարելովք ի նոյն ամսեան՝ զնոյն յիշատակն տաւնախմբեն։

Chapter 25

2 Իսկ երանելի զուգականին լուեալ, զՄաշթոցէ ասեմ, բազում
3 անձկայրեաց տրտմութեամբ եւ արտաւսրագութ ողբովք եւ ծանրաթախիծ
4 սգովք պաշարեալ դնէր. զի թէ առաքեալն սուրբ ոչ գտեալ առժամայն
5 զընդելակիցն զՏիմոթէոս՝ անհանգիստ զհոգւոյն ասէ, ո́րչափ եւս
6 առաւել զմիանգամայն զհրաժարելոցն՝ սաստիկ կիրս մնացելոցն է հա\մարեալ։
7 Բայց թէպէտ եւ միայնաւորութեանն տրտմութիւն չթողոյր
8 զուարթանալ, սակայն զաւետարանական ընթացսն եւ զվերակացութիւնն
9 սրբոյ եկեղեցւոյ շնորհաւքն Աստուծոյ առանց պակասութեան տանէր, եւ
10 առաւել փութայր գուն եդեալ՝ զամենեսեան յորդորելով առ բարեացն
11 քաջութիւն։ Եւ զցայգ եւ զցերեկ պահաւք եւ աղաւթիւք եւ ուժգին խնդըր\ուածովք
12 եւ բարձրագոյն բարբառովք՝ զաստուածադիր պատուիրանացն
13 հրամանս յուշ առնելով՝ զգուշացուցանէր ամենայն մարդոյ, մինչեւ
14 բազմագոյնս եւ զդժուարագոյն վարուց կրթութիւնս. մանաւանդ զի եւ
15 զմտաւ իսկ ածէր ըստ ծերունական հասակին զաւր վախճանին, չտայր
16 քուն աչաց եւ ոչ նիրհ արտեւանաց՝ մինչեւ հասանել ի հանգիստն Տեառն։

Chapter 26

18 Եւ մինչդեռ այնպէս մերձաւորացն առ իւրեւ զհոգեւոր եռանդն

1 ածէր, եւ բազում թուղթս խրատագիրս եւ զգուշացուցիչս ընդ ամենայն
2 գաւառս առաքէր, անդէն ի նմին ամի, յետ ամսոց վեցից անցելոց վախ\ճանի
3 երանելւոյն Սահակայ, լինէր հանդերձ սրբով վարդապետաւն
4 բանակն Հայոց յԱյրարատեան ի Նոր Քաղաք, եւ նովին հոգեկրաւն վա\րուք
5 հասանէր սրբոյն քրիստոսակոչ կատարումն, յետ սակաւ ինչ ա\ւուրց
6 հիւանդութեանն, յերեքտասաներորդում ամսեանն Մեհեկանի։
7 Եւ յորժամ որոշեալ ի միջոյ ձեռնասուն աշակերտացն եւ խառնեալ ի
8 գունդն Քրիստոսի հասանէր, թեթեւացեալ եւ սթափեալ ի ցաւոցն՝ կանգ\նեալ
9 նստաւ ի ժողովոյն միջի, եւ համբարձեալ զձեռսն հանապազատա\րած
10 յերկինս՝ զամէն մնացեալսն յանձն առնէր շնորհացն Աստուծոյ,
11 վասն նոցա աւգնականութիւն հայցէր։
12 Եւ անուանք գլխաւորաց աշակերտացն ժողովելոցն են այս. ա\ռաջնում
13 Յովսէփ, զոր եւ ի սկզբան գրեցաք. երկրորդին Թադիկ. արք
14 զգաստք, զգուշագոյնք հրամանաց վարդապետութեանն։ Ի զինուորա\կան
15 կողմանէն առաջնումն Վահան անուն յազգէն Ամատունեաց, որ էր
16 հազարապետ Հայոց Մեծաց, եւ երկրորդին Հմայեակ՝ ի Մամիկոնեան
17 տոհմէն, արք պատուականք, երկիւղածք, հրամանակատարք վարդապե\տական
18 հրամանաց։ Եւ մինչդեռ ձեռք սրբոյն ընդ երկինս կարկառեալ
19 էին, տեսիլ սքանչելի խաչանման լուսաւոր շողաւոր ձեւ երեւէր ի վե\րայ
20 ապարանիցն, յորում երանելին վախճանէր, զոր ամենայն ուրուք
1 ինքնատես եղեալ, եւ ոչ առ յընկերէ պատմեալ։ Եւ սորա սրբոցն զսէր
2 եւ զմիաբանութիւն աւանդեալ, զմերձաւորս եւ զհեռաւորս աւրհնութեամբ
3 պսակէր, եւ զհաճոյական աղաւթս հասուցեալ ի Քրիստոս՝ հանգեաւ։
4 Զոր առեալ Վահանայ եւ Հմայեկի կազմութեամբ վախճանելոյ,
5 հանդերձ աշխարհական ամբոխիւ, սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ եւ հո\գեւոր
6 ցնծութեամբք, կանթեղաւք վառելովք եւ ջահիւք բորբոքելովք եւ
7 խնկաւք բուրելովք եւ ամենայն լուսաճաճանչ գնդիւն, եւ այնու խաչա\նշան
8 լուսաւոր յառաջախաղաց նշանաւն, յԱւշականն ելանէին, եւ անդ
9 ի մարտիրոսարանն մատուցեալ, զաւրինաւոր յիշատակն կատարեալ, ապա
10 նշանն աներեւոյթ լինէր, եւ նոքա յիւրանքանչիւր դառնային տեղիսն։
11 Իսկ յետ երից ամաց անցելոց յաջողեցան Վահանայ Ամատուն\ւոյ
12 քրիստոսասէր փութով խորան սքանչելի կանգնել տաշածոյ վիմաւք
13 քանդակելովք, եւ ի ներքսագոյն խորանին զսրբոյն հանգիստն յաւրի\նեալ։
14 Որոյ սպասս վայելուչս, գունագոյնս, պայծառատեսիլս, ոսկւով
15 եւ արծաթով եւ ակամբք պատուականաւք՝ ի յիշատակարան սեղանոյն
16 կենդանարար մարմնոյ եւ արեանն Քրիստոսի պատրաստեալ, եւ
17 ամենայն սրբովք ի միասին գումարելովք զմարմին խաչակրաւն վկա\յին
18 Քրիստոսի, երանելոյն Մաշթոցի, ի հանգիստ խորանին փոխէր։
1 Եւ զնորին աշակերտ Թադիկ անուն, զայր զգաստ եւ բարեպաշտաւն,
2 հանդերձ եղբարբք, երանութեանն հասելոյ սպասաւոր սրբոյն ի փառս
3 Աստուծոյ կարգէին։

Chapter 27

5 Եւ գլխաւորս, վերակացուս, տեղապահս յայտ արարեալ հարցն
6 կատարելոց, որոց առաջինն Յովսէփ, գլխաւոր ժողովոյն, եւ երկրորդն
7 այլ աշակերտ՝ Յովհան անուն, այր իսկ սուրբ, վարդապետասէր եւ
8 ճշմարտապատում։ Որում դէպ լինէր յետ վախճանի սրբոյն, բազում եւ
9 ազգի ազգի փորձութեանց եւ կապանաւոր վշտաց, մենամարտիկ երկ\պատական
10 բռնութեանն, ի Տիզբոն քաղաքի վասն Քրիստոսի յաղթու\թեամբ
11 տարեալ համբերեաց. վասն որոյ եւ զխոստովանողական անուն
12 ժառանգեաց, ի նոյն վերակացութիւնն դառնայր յերկիրն Հայոց։
13 Իսկ բարեացապարտին Վահանայ, որ յանկարծահաս կենաց
14 ամենեցուն լինէր՝ աշխարհածնունդ հայրենեացն սեպհական որդի գտեալ
15 շնորհաւքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, մերձաւոր կենակից [լինել]
16 վայելէր։

Chapter 28

18 Եւ զի ըստ աւրինակի գրելոցս առ ի մէնջ հարքն ի կատարումն
19 դարձան՝ ոչ եթէ ի հին համբաւուց տեղեկացեալ եւ մատենագրեալ զայս
20 կարգեցաք, այլ որոց մեր իսկ ականատես եղեալ կերպարանացն, եւ
21 առընթերակաց հոգեւորական գործոցն, եւ լսող շնորհապատում վարդա\պետութեանն,

1 եւ նոցին արբանեակ ըստ աւետարանական հրամանացն։
2 Ոչ սուտապատում ճարտարխաւս եղեալ առ ի մերոց բանից զհաւրէն ի\մոյ
3 կարգեցաք, այլ զյաճախագոյնն թողեալ, եւ ի նշանաւոր գիտակացն
4 քաղելով զհամառաւտս կարգեցաք, որ ոչ միայն մեզ, այլ եւ որ զմա\տեանս
5 ընթեռնուն՝ յայտնի է։
6 Քանզի չէաք իսկ հանդուրժաւղք՝ զամենայն արարեալսն կտակաւ
7 նշանակել զիւրաքանչիւրսն. այլ ի դիւրագոյնս եւ ի հեշտագոյնս, յա\ռաքելական
8 անդր զանձինս պատսպարեցաք. որոց անցեալ զբազմա\խուռն
9 արգասեաւք սրբոցն՝ առ ի մանրակրկիտ առնելոյ զկարեւորա\գոյնս
10 պատմելոյ զհանգամանս։ Ասացաք ոչ ի պատիւ ինչ սրբոցն
11 Աստուծոյ, որք ամենապայծառ հաւատով եւ վարուք ծանուցեալք յար\գեցան,
12 այլ յաւրինակ քաջալերիչ՝ հոգեւոր ծննդոց իւրեանց, եւ որք նոքաւք
13 աշակերտելոց իցեն յազգս ազգաց։

Chapter 29

15 Եւ արդ լինի համար ամաց հաւատոց երանելւոյն ամք քառա\սուն
16 եւ հինգ, եւ ի դպրութենէն Հայոց մինչեւ ցվախճան սրբոյն՝ ամք
17 երեսուն եւ հինգ, որք համարին այսպէս. թագաւորեալ Կրմանայ Պար\սից
18 արքայի ամս վեց. եւ Յազկերտի ամս քսան եւ մի [եւ Վռամայ ութ
19 եւ տասն], եւ յառաջնումն ամի երկրորդ Յազկերտի որդւոյ Վռամայ
20 վախճանեցաւ երանելին։

1 Եւ արդ առնու համար ամաց սրբոց հաւատոց ի չորրորդում
2 ամէն Կրմանայ արքայի մինչեւ ցառաջին ամն երկրորդ Յազկերտի
3 որդւոյ Վռամայ, եւ դպրութեանն Հայոց յութերորդ ամէ Յազկերտի
4 առեալ սկիզբն։
5 Եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք յաւիտեանս. ամէն։